ارزیابی میزان تبخیر-تعرق و بهره وری آب بر اساس پایگاه داده WaPOR فائو در دشت قزوین

دستیابی به امنیت غذایی در آینده با استفاده پایدار از منابع آب، چالشی بزرگ برای نسل فعلی و آینده خواهد بود. افزایش جمعیت، رشد اقتصادی و تغییرات آب و هوا، همگی بر افزایش فشار بر منابع موجود می افزایند. کشاورزی یک مصرف کننده کلیدی آب است و نظارت دقیق بر بهره وری آب در کشاورزی و بررسی فرصت ها برای افزایش بهره وری آن ضروری است. پایش سیستماتیک بهره وری آب از طریق استفاده از تکنیک های سنجش ازدور می تواند به شناسایی شکاف های بهره وری آب و ارزیابی راه حل های مناسب برای رفع این شکاف ها کمک کند. دشت قزوین با تامین حدود 5 درصد محصولات کشاورزی مورد نیاز کشور به عنوان قطب کشاورزی مدرن شناخته شده است. در این پژوهش با استفاده از پایگاه داده WaPOR به ارزیابی مقادیر تبخیر-تعرق، میزان زیست توده و بهره وری حجم آب ناخالص و خالص زیست توده بر اساس نقشه کاربری اراضی در بازه زمانی سال های 2009 تا 2021 پرداخته شد. نتایج نشان داد مقادیر تبخیر- تعرق گیاهان تحت پوشش شبکه آبیاری در بازه زمانی سال های 2009 تا 2016 با روند نسبتا پایداری همراه بوده اما این روند پایدار در سال 2017 به بعد با کاهش روبه رو شده است که ازجمله دلایل کاهش میزان تبخیر -تعرق در این بازه زمانی می توان به کمبود آب در دسترس گیاه با توجه به منابع محدود آب در طی سال های اخیر اشاره کرد. بررسی روند میزان کل زیست توده در اراضی مختلف نشان می دهد در طی سال های موردمطالعه این شاخص در تمامی کاربری ها با افزایش تدریجی همراه شده است. به طوری که میزان شاخص کل تولید بیومس (TBP) در سال 2020 به میزان 17 درصد بیشتر از سال 2009 است. میزان ناخالص حجم آب زیست توده از ابتدای سال 2009 تا سال 2016 در اراضی تحت پوشش شبکه آبیاری با میزان افزایشی همراه بوده است اما از سال 2017 روند تغییرات دمایی و افت شدید تراز آب زیرزمینی باعث کاهش سطح اراضی تحت پوشش شبکه شده و بسیاری از این اراضی به اراضی آیش و دیم تبدیل شده اند. بررسی شاخص بهره وری خالص آب زیست توده (NBWP) نیز نشان داد میزان بهره وری خالص در اراضی دیم به شدت به میزان بارش سالانه وابسته است و بخش زیادی از عملکرد محصول در اراضی دیم وابسته به میزان بارش دریافتی است. ازجمله پارامترهای تاثیرگذار در برآورد مقدار کل زیست توده می توان به مقدار، تبخیر، تعرق و برگاب اشاره کرد که افزایشی یا کاهشی بودن هر یک از این پارامترها تاثیر به سزایی در مقدار زیست توده برآورد شده خواهد داشت. به طور کلی پایگاه داده WaPOR می تواند به عنوان یک راهنما در تعیین قابل اطمینان مقادیر تبخیر-تعرق و برنامه ریزی مرتبط با منابع آب در بخش کشاورزی، مورد استفاده قرار گیرد.