تحلیل گفتمان رویداد عشق و حالات عاشق در منظومه های پیش و پس از اسلام (با تکیه بر شش منظومه عاشقانه فارسی)

منظومه های عاشقانه بخش مهمی از ادبیات غنایی ایران را تشکیل میدهد و بیانگر خصایص فرهنگی دورانهای مختلف تاریخی این سرزمین نیز قلمداد میشود. رویداد عشق و حالات و شرایط عاشق و معشوق از ارکان اصلی این منظومه هاست و بسته به فضای اجتماعی هر دوره، ویژگیهای خاص خود و تفاوتهایی با دیگر ادوار دارد. هدف این پژوهش، بررسی و واکاوی منظومه های غنایی فارسی با تکیه بر منظومه های عاشقانه زال و رودابه، بیژن و منیژه، ویس و رامین و خسرو و شیرین (پیش از اسلام) و منظومه های رابعه و بکتاش (از الهینامه عطار) و مهپاره و خورشید (محمد سعید طبیب قمی) (پس از اسلام) خواهد بود که به چرایی و چیستی و تحلیل مقایسه ای کنشها و واکنشهای عاشقان با توجه به رویداد عشق در این منظومه ها پرداخته میشود.

در این مقاله از روش تحلیل گفتمان برای بررسی حالات عاشق در منظومه بهره برده شده است.

در این منظومه ها آنچه حالات عاشق را رقم میزند، به عوامل و عناصر برون متنی، تقابل گفتمانها، بافت فکری و فرهنگی، گرایشهای دینی و نژادی وابستگی دارد.

در این منظومه ها رویداد عشق و به تبع آن، حالات و ویژگیهای عاشقان پیش از اسلام با حالات عاشقان پس از اسلام دارای تفاوتهای آشکاری است که این امر تا حدود زیادی ناشی از تغییر گفتمان دینی-فرهنگی و سیاسی پیش از اسلام نسبت به دوران اسلامی و تاثیر آن بر ارکان و افراد جامعه و به تبع آن، بر حالات و ویژگیهای عاشق است؛ چنانکه در قیاس با فضای جامعه فرهنگی-اجتماعی دوره اسلامی، فضای باز حاکم بر روابط زن و مرد در دوره پیش از اسلام، تساهل درباره امور و روابط جنسی، ازدواج و نیز مناسبات خانوادگی، به واقع اموری را که در دوره اسلامی حرام و نکوهیده و مذموم بود، امکان پذیر میکرد و بعنوان بخشی از فرهنگ غالب در منظومه های عاشقانه این دوره بازتاب یافته است.