مطالعه تاثیر برهمکنش ژنوتیپ- محیط بر پتانسیل تولید کمی و کیفی ارقام مختلف چغندرقند (.Beta vulgaris L)

عملکرد و کیفیت قند در چغندرقند نیز همانند سایر گیاهان شدیدا تحت تاثیر عوامل محیطی قرار می گیرد و تغییرات بالایی در عملکرد کمی و کیفی آن رخ می دهد. از این رو، پژوهش حاضر با هدف مطالعه تاثیر برهمکنش ژنوتیپ-محیط بر پتانسیل تولید کمی و کیفی ارقام چغندرقند و نیز تعیین سازگاری آن ها با طیف وسیعی از محیط های با شرایط متفاوت پایه ریزی و به مرحله اجرا درآمد.

تعداد هفت رقم چغندرقند متشکل از چهار رقم داخلی و سه رقم خارجی، مواد ژنتیکی پژوهش حاضر را تشکیل دادند. مواد گیاهی تحت بررسی در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با چهار تکرار در چهار منطقه بروجرد، پیرانشهر، جوین و شیروان در سال 1400 کشت شدند. پس از برداشت محصول و برآورد عملکرد ریشه، درصد قند ناخالص، عملکرد شکر سفید و ضریب استحصال شکر مربوط به هر یک از ارقام آزمایشی، تجزیه پایداری دو ویژگی عملکرد ریشه و عملکرد شکر سفید با به کارگیری مدل امی و تجزیه پایداری هم زمان چهار ویژگی اندازه گیری شده با شاخص پایداری چند متغیره انجام شد.

تجزیه اثرات افزایشی مدل امی نشان داد ژنوتیپ، محیط و برهمکنش ژنوتیپ- محیط در سطح احتمال یک درصد معنی دار بود. تجزیه اثر ضرب پذیر مدل امی به مولفه های اصلی نشان داد که در هر دو صفت مورد مطالعه تنها دو مولفه اول برهمکنش، تاثیر معنی داری در سطح احتمال یک درصد داشتند. طبق بای پلات میانگین عملکرد در برابر میانگین وزنی قدر مطلق امتیازات مولفه های اصلی، رقم دنا از نظر عملکرد ریشه و دو رقم دنا و سینا از نظر عملکرد شکر سفید تحت عنوان ارقام پایدار با عملکرد مطلوب شناخته شدند. در بای پلات اولین و دومین مولفه اصلی برهمکنش ژنوتیپ- محیط رقم دنا از نظر عملکرد ریشه و ارقام دنا، اکباتان و سینا از نظر عملکرد شکر سفید به عنوان ارقام با سازگاری عمومی مطلوب شناخته شدند. مناطق مورد بررسی از نظر هر یک از صفات عملکرد ریشه و عملکرد شکر سفید به سه محیط بزرگ تقسیم شدند، به طوری که جوین و شیروان به عنوان اولین محیط بزرگ، بروجرد به عنوان دومین محیط بزرگ و پیرانشهر به عنوان سومین محیط بزرگ شناخته شد. بر اساس نتایج شاخص پایداری چندمتغیره، رقم پرفکتا ایده آل ترین رقم به صورت هم زمان از نظر هر چهار صفت عملکرد ریشه، عملکرد شکر سفید، درصد قند ناخالص و ضریب استحصال شکر بود و پس از آن ارقام فلورس و سینا تحت عنوان ایده آل ترین ارقام بودند.

نظر به نتایج به دست آمده در مطالعه حاضر می توان نتیجه گرفت که شرایط محیطی و برهمکنش آن با ژنوتیپ نقش بسزایی در تاثیرگذاری بر بیان فنوتیپی صفات در ژنوتیپ های مختلف چغندرقند دارد و سبب ایجاد نوسان عملکرد از محیطی به محیط دیگر می شود. لذا لازم است در هنگام آزادسازی ژنوتیپ ها دقت بیش تری نموده تا ژنوتیپ هایی را معرفی کرد که با شرایط محیط هدف سازگاری داشته باشند و سبب تولید محصول مطلوب شوند.