ارزیابی تحمل به خشکی ژنوتیپ های سویا با استفاده از روش های آماری چند متغیره در شرایط گلخانه ای

سویا (Glycine max L..) یکی از مهم ترین گیاهان روغنی است که عملکرد آن می تواند تحت تاثیر تنش خشکی قرار گیرد.

به منظور بررسی تحمل به تنش خشکی و همچنین عملکرد و اجزای عملکرد 45 ژنوتیپ سویا، در سال 1398 آزمایشی به صورت فاکتوریل در قالب طرح کاملا تصادفی با 3 تکرار در شرایط گلخانه ای در دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری اجرا گردید. فاکتور ها شامل ژنوتیپ های مختلف سویا و سه سطح رژیم آبیاری مطلوب، تنش متوسط و شدید بود که به ترتیب آبیاری پس از رسیدن به 15، 40 و 70 درصد تخلیه رطوبتی خاک بودند.

نتایج تجزیه واریانس صفات نشان داد که اثرات متقابل ژنوتیپ و تنش برای تمامی صفات مورد مطالعه معنی دار بود و همچنین مقایسه میانگین صفات حاکی از آن بود که هر چه بر شدت تنش افزوده شود، اثر منفی بر عملکرد و اجزای عملکرد مشهودتر می گردد. در شرایط رژیم آبیاری مطلوب و تنش ملایم بیشترین عملکرد دانه از ژنوتیپ Columbus و در تنش شدید مربوط به ژنوتیپ OhioFG2 بدست آمد که به دلیل دارا بودن تعداد بالای غلاف در بوته، تعداد دانه در غلاف و وزن دانه بود. همبستگی بین صفات زراعی بیانگر این بود که صفت عملکرد دانه در هر سه سطح تنش، با صفات تعداد غلاف در بوته و تعداد دانه در بوته در سطح یک درصد مثبت و بسیار معنی دار است. براساس نتایج تجزیه رگرسیون، در هر یک سطوح تنش صفت های تعداد دانه در بوته و وزن دانه در مدل رگرسیونی وارد شدند که در شرایط مطلوب، تنش ملایم و تنش شدید به ترتیب 97، 84 و 97 درصد از تغییرات مربوط به صفت عملکرد دانه را توجیه نمودند. مقایسه میانگین شاخص های تحمل در شرایط رژیم آبیاری مطلوب- تنش ملایم نشان داد که بالاترین میزان شاخص ها برای میانگین حسابی (MP)، میانگین هارمونیک (HM) تحمل به تنش (STI) و میانگین هندسی (GMP) مربوط به ژنوتیپ‎های Columbus و Hill بود و ژنوتیپ‎های Emperor و Bonus در شرایط رژیم آبیاری مطلوب- شدید بیشترین مقدار را برای شاخص های مذکور داشتند که نشان از وجود پتانسیل تحمل تنش در این ژنوتیپ ها است. نتایج تجزیه کلاستر حاصل از شاخص های تحمل در شرایط رژیم آبیاری مطلوب- تنش ملایم و رژیم آبیاری مطلوب- تنش شدید ژنوتیپ ها را در سه گروه قرار داد که گروه اول و دوم به ترتیب شامل ژنوتیپ های متحمل و نیم متحمل بود و گروه سوم ژنوتیپ های حساس را تشکیل دادند. انالیز تجزیه به مولفه های اصلی نشان داد که دو عامل اول در شرایط مطلوب- تنش ملایم 93/34 درصد و در شرایط مطلوب- تنش شدید 96/54 درصد از کل تنوع را توجیه کردند، همچنین مولفه اول میانگین هندسی (GMP) و مولفه دوم حساسیت به تنش (SSI) بیشترین مقدار را در هر دو شرایط داشتند. با استفاده از تجزیه بای پلات بر مبنای مولفه های اول و دوم ژنوتیپ های Columbus، Hill، Williams در ناحیه ای با عملکرد بالا و متحمل به تنش قرار گرفتند.

ارقام Columbus، Hill، Williams، Bonus، Emperor و Ohio FG2 نسبت به سایر ژنوتیپ ها دارای پتانسیل تحمل بودند و به عنوان ژنوتیپ های متحمل به تنش خشکی پیشنهاد می گردند.