مطالعه مظاهر دگردیسی در آثار غلامحسین ساعدی بر مبنای نظریه بیش متنیت ژراژ ژنت

هدف این مقاله، خوانش بیش متنی مظاهر دگردیسی در آثار غلامحسین ساعدی بر مبنای نظریه ژراژ ژنت است. بیش متنیت یکی از اقسام پنج گانه ترامتنیت ژنتی ست که به اقتباس، برگرفتگی و تاثیر متن پیشین بر متن پسین می پردازد. این نظریه شامل دو دسته کلی، همانگونگی (تقلید) و تراگونگی (تغییر و دگرگونگی) است. دگردیسی از مهم ترین عوامل شگفت آور در اساطیر، قصص عامیانه و افسانه ها است. در این فرآیند تغییراتی به طور ناگهانی یا تدریجی در ظاهر و گاه در باطن موجودات شکل گرفته و آنها از صورتی به صورت دیگر تبدیل می شوند و به پیکری نو با کنش های متفاوت دست می یابند. همچنین گاهی در ساختار ترکیبی جلوه یافته و به صورت مخلوقاتی مرکب از انسان، حیوان، گیاه و جماد نمایان می گردند. ادبیات خاستگاه و سرچشمه حضور این مظاهر است و در طی زمان بر یکدیگر تاثیرات دوسویه و متقابل داشته اند. این اثرگذاری و اثرپذیری بزنگاهی است که می توان با رویکرد بیش متنی به آن پرداخت، به ویژه در ادبیات معاصر ایران که در این زمینه کمتر مورد بررسی قرار گرفته است. یافته های پژوهش نشان می دهد که مظاهر دگردیسی در سیزده داستان، یک رمان، شش نمایشنامه و سه فیلمنامه غلامحسین ساعدی حضور دارند. در این مقاله با تکیه بر روش توصیفی-تحلیلی این مظاهر در سه گروه دگردیسی به طور جداگانه مشخص و طبقه بندی گردیده و براساس تحلیل محتوای کیفی ارزیابی شده است. در نهایت با استناد به چارچوب نظری بیش متنیت میزان تاثیرپذیری مظاهر مورد بحث در آثار ساعدی از ادبیات کهن و افسانه های عامیانه مورد مطالعه قرار گرفته است. نتایج حاصل از پژوهش نشان می دهد که غلامحسین ساعدی این مظاهر را گاهی با تاثیر مستقیم و گاهی به طور غیرمستقیم از ادبیات باستانی، روایات مذهبی و باورها و افسانه های عامیانه (پیش متن) در آثار داستانی و نمایشی خود (بیش متن) استفاده نموده است، اما در اغلب موارد از خلاقیت و تخیل خود برای خلق آنها و در جهت پیش برد فضای داستان بهره برده است.