بررسی نامه ی شماره ی 21 منشآت قائم مقام فراهانی براساس کارکرد تجربی زبان در رویکرد نقشگرایی هلیدی

«تحلیل انتقادی گفتمان» به مطالعه ی ایدیولوژی حاکم بر متن و روابط قدرت میان مشارکان آن می پردازد. از دیدگاه پژوهش حاضر به نظر می رسد منشآت قایم مقام فراهانی به دلیل ابعاد سیاسی، تاریخی، اجتماعی و ادبی آن، در بستر این رویکرد قابل مطالعه است. این پژوهش با تکیه بر نظریه ی نقش گرای هلیدی و با نگاه به بافت موقعیتی این اثر با توجه به عوامل فرهنگی، سیاسی، اجتماعی و تاریخی، آگاهی لازم نسبت به تعامل موجود در متن و نیز تاثیر و تاثر عاملان گفتمان، شکل گرفته است. نظریه پردازان حوزه تحلیل انتقادی گفتمان از جمله نورمن فرکلاف، تیون ای وندایک و راجر فاولر از نظریه نقش گرایی هلیدی به عنوان ابزاری برای تحلیل متن بهره گرفته اند. این نظریه ابزاری را در اختیار پژوهشگر قرار می دهد که به ایدیولوژی حاکم بر متن و شیوه هایی که سخنور برای انتقال اندیشه خود برمی گزیند، دست یابد و به یاری فرانقش های اندیشگانی، بینافردی و متنی در سطح زبان اتفاق می افتد. نامه 21 منشآت قایم مقام فراهانی نامه ای سیاسی است که از جانب فتحعلی شاه قاجار خطاب به تزار روس نگاشته شده است. با توجه به اوضاع فرهنگی و سیاسی عهد قاجار و طبقه بندی های اجتماعی نسبت به جایگاه نویسنده و گیرنده، این نامه از مقام فروتر به مقام برتر تنظیم شده و از میان نقش های ارتباطی زبان، نقش ترغیبی زبان در ساختار متنی آن غلبه دارد. با توجه به جهان بینی حاکم بر نامه، دیدگاه دینی نمود برجسته تری و مشارک اصلی گفتمان در این نامه پادشاه است که شیوه نامدهی، نشان از غلبه قدرت و ایدیولوژی وی در این اثر دارد.