تبیین ساختار نقشه و شیوه طراحی قالی های ترنجی دوره صفویه، نمونه مورد مطالعه: (قالی ترنجی آنهالت)

در دوره صفویه قالی بافی رونق گرفت و توجه به ساختار طرح، اندازه و ترکیب بندی نقشه های قالی موجب شد تا تنوع بی نظیری در طرح و نقش قالی ایران پدید آید که آثار آن تاکنون نیز ادامه دارد. یکی از انواع قالی های رایج در دوره صفویه، قالی های ترنجی است که به لحاظ ساختار نقشه تابع شیوه یک چهارم در طراحی است. قالی ترنجی معروف به آنهالت نیز که در اوایل دوره صفویه تولید شده است، دارای نقشه ترنجی است و ساختار کلی نقشه آن نیز به صورت یک چهارم است. با توجه به اینکه طرح این قالی تاکنون سالم مانده است، می تواند اطلاعات مفیدی را در پیوند با شیوه طراحی قالی های ترنجی دوره صفویه منتقل نماید. هدف از انجام پژوهش حاضر، تبیین ساختار نقشه و شیوه طراحی قالی ترنجی آنهالت است. این مقاله همچنین، در پی آشکارسازی لایه های پنهان طرح، در ترکیب بندی نقشه این قالی است. پرسش های پژوهش از این قرارند: نخست اینکه، ساختار نقشه قالی ترنجی آنهالت چگونه است؟ دوم آنکه، نقشه این قالی به چه شیوه ای طراحی شده است؟ روش پژوهش توصیفی- تحلیلی و شیوه گردآوری اطلاعات به شیوه کتابخانه ای است. تجزیه و تحلیل داده های پژوهش نیز به صورت کیفی و با استفاده از روش تحلیل ساختار نقشه قالی انجام گرفته است. یافته های پژوهش نشان می دهد که نقشه این قالی دارای ساختاری چندلایه در طراحی است و هر بخش از اجزای نقشه قالی دارای طرحی جداگانه است که پس از تکمیل در قالب ترکیب بندی کلی نقشه قرار گرفته است. همچنین معلوم شد که اگرچه ساختار کلی نقشه به صورت یک چهارم است ولی با ایجاد تغییر در جزییات تزیینات فضاهای داخلی عناصری مانند ترنج، کتیبه ها، سرترنج ها و بخش های ابتدایی و انتهایی زمینه قالی و گوشه های حاشیه ها، نقشه قالی در نهایت به روش یک دوم طراحی شده و در اختیار بافنده قرار گرفته است.