ارزیابی اجرای طرح احیاء و تعادل بخشی منابع آب زیرزمینی با تاکید بر نصب کنتورهای هوشمند (مطالعه موردی: دشت بشرویه خراسان جنوبی)

یکی از طرحهای ملی و راهبردی بخش آب، طرح احیاء و تعادل بخشی آبهای زیرزمینی است. تشدید افت سطح آب و کسری مخزن در آبخوان ها ممنوعیت بیش از 405 محدوده از 609 محدوده مطالعاتی کشور را به دنبال داشته است. در همین ارتباط وزارت نیرو با تعریف طرح تعادل بخشی، تغذیه مصنوعی و پخش سیلاب در سال 1384 برنامه های خود در زمینه بهبود وضعیت منابع آب زیرزمینی را تدوین نمود. مجددا با فعال شدن شورای عالی آب در دولت یازدهم، طرح احیاء و تعادل بخشی منابع آب زیرزمینی کشورمشتمل بر 15 پروژه به تصویب رسید. بررسی مطالعات اخیر که در دشت های مختلفی از کشور صورت گرفته است؛ نشان می دهد تعادل بخشی منابع آب بر وضعیت منابع آب زیرزمینی در مناطق مختلف تاثیراتی متفاوت داشته است؛ با توجه به اینکه اثرات طرح تعادل-بخشی بر محدوده های مطالعاتی خراسان جنوبی کمتر مورد بررسی قرار گرفته است؛ لذا در این پژوهش به بررسی اثرات طرح تعادل بخشی در محدوده مطالعاتی بشرویه با تاکید بر نصب کنتورهای هوشمند پرداخته شده است.

جهت بررسی موضوع از آمار 16 حلقه چاه مشاهده ای و داده های بارش دشت بشرویه در محدوده زمانی 1399-1374 استفاده شد و به منظور بررسی نوسانات آب زیرزمینی از آمار تراز سطح زیرزمینی چاه های مشاهده ای در سال های قبل (1393-1387) و بعد از نصب کنتور هوشمند (1399-1393) استفاده شد و هیدروگراف واحد آبخوان در بازه زمانی 1400-1385 ترسیم گردیده و مورد تجزیه و تحلیل قرارگرفت. سپس نقشه های هم تراز و هم افت آب زیرزمینی با استفاده از نرم افزار Arc GIS و درون یابی کرجینگ در سال-های قبل و بعد از نصب کنتور هوشمند ترسیم و بررسی گردید.

میانگین افت سطح آب زیرزمینی در بازه زمانی 1393-1387 قبل از نصب کنتور هوشمند 21/3 متر و میانگین افت سطح آب زیرزمینی در بازه زمانی بعد از نصب کنتور هوشمند در بازه زمانی 1399-1393 به 2 متر کاهش یافته است؛ به عبارتی بعد از نصب کنتور هوشمند شیب افت سطح آب کاهش داشته است. میزان افت حجم آبخوان در بازه زمانی شش ساله بعد از نصب کنتور هوشمند نسبت به میزان کاهش حجم آبخوان در بازه زمانی شش ساله قبل از نصب کنتور هوشمند برابر 6/67 درصد می باشد که نشان دهنده 4/32 درصد کاهش در روند افت حجم آبخوان در بازه زمانی بعد از نصب کنتور هوشمند نسبت به بازه زمانی مشابه قبل از نصب آن ها می باشد.

نتایج نشان داد که در طول دوره آماری 1399-1387 شدت افت سطح آب یکسان نبوده است به طوری که از سال 93 به بعد که سال اتمام نصب کنتورهای هوشمند بوده است افت سطح آب زیرزمینی با شیب کمتری روبروست. همچنین روند افت حجم آبخوان در بازه زمانی بعد از نصب کنتور هوشمند نسبت به بازه زمانی مشابه قبل از نصب کمتر بوده است. همچنین میزان آب صرفه جویی شده ناشی از نصب کنتور هوشمند از ارزش اقتصادی وریالی قابل توجهی برخوردار بوده است.