بررسی سیر تحول کارکردهای تزئین در رویکردهای مطالعاتی هنر اسلامی‏

اشکال و نقوش تزیینی به کار رفته در مصنوعات و بناهای سرزمین های اسلامی، در سه سده اخیر محل توجه شرق شناسان، باستان شناسان و تاریخ نگاران بوده اند. شیوه مواجهه با کارکردهای تزیینات، همواره نقش مهمی در جهت دهی به مسیر مطالعات هنر اسلامی داشته است. این پژوهش، سیر تحول رویکردها به تزیینات اسلامی با تاکید بر دگرگونی نگرش به «کارکرد» تزیین در سه سده اخیر را بررسی می کند و به دنبال پاسخگویی به این پرسش است: در پژوهش های انجام گرفته پیرامون فرهنگ مادی سرزمین های اسلامی، سیر تکوین کارکردهای تاریخ هنری و معنای تزیینات چه بوده است؟ روش انجام پژوهش، توصیفی  تحلیلی و جمع آوری اطلاعات آن از طریق مطالعات کتابخانه ای است. برای پاسخگویی به پرسش تحقیق، مطالعات تزیین به چهار گروه رویکرد اکتشافی   گونه شناختی، تاریخی آغازین (تاریخی  سبک شناسانه)، رویکردهای جهانشمول، و تاریخی متاخر (زمینه محور  فرهنگی) تقسیم شدند و کارکردهای منتسب به تزیینات در هر یک از این رویکردها مورد بررسی قرار گرفتند. نتیجه پژوهش، بیانگر تنوع دیدگاه ها و سیر تحولی است که در بازشناخت کارکردهای تزیین رخ داده است. در رویکرد نخست، کارکرد فرمی ارجح بوده و تزیین، نشانگر ویژگی های قومی، نژادی، روح شرقی یا عنصری برای بیان بصری دین جدید است. همزمان، کارکرد زیباشناسانه یا تلقی صفاتی نظیر نمادین یا شهودوار را برای تزیینات شاهدیم. در رویکرد تاریخی آغازین، غالبا تزیین در حکم نماد یا عنصری معنادار تلقی می شود و این رویکرد، آغازگر تاملاتی در باب کشف معنا و بررسی زمینه های تاریخی و فرهنگی تزیینات است. رویکردهای جهانشمول به دو حوزه متمایز تقسیم می شوند، کلیت نقوش تزیینی در حوزه مطالعات فراتاریخی، کارکردی فرامادی دارد و نماد الوهیت و توحید است؛ در حوزه مطالعات روانشناسانه، کارکرد تزیین و اثرات آن بر رفتار، انتخاب و حالات روانی انسانی موردتوجه قرار می گیرد. با شکل گیری رویکرد تاریخی متاخر در نیمه دوم سده بیستم ، شاهد تمرکز بر ادراک و خوانش مخاطب از نقوش تزیینی و تمرکز بر کارکردهای معنایی و زیباشناسانه تزیین برمبنای حوزه های زبان شناسی هستیم. هم چنین بر بستر و بافت پیدایش فرم تزیینی تاکید شده و اغلب، تزیین به منزله نشانه فرهنگی مورد مطالعه قرار گرفته است.