بازتاب گفتمان های مشروعیت حکومت های ایرانی در معماری و تزیینات آستان قدس رضوی

بیان مساله: گسترش حرم مطهر رضوی از سده سوم هجری در پی دفن پیکر مطهر امام رضا (ع) در سناباد نوغان آغاز و مدفن امام (ع) به کانونی برای شکل گیری شهر مشهد در نزدیکی طوس باستان تبدیل شد. پس از آن، حکام و رجال با اهداف مختلف و خاص، از بازسازی حرم و آراستن آن حمایت کردند. اما مساله اصلی، زمینه ها و محرک های مهم برای توجه به معماری و تزیینات آستان قدس است.پرسش: پرسش اینست که اهتمام در بازسازی بناهای حرم و آراستن آن با زینت های معمارانه، چه نقشی در مشروعیت سلاطین داشته و گفتمان های مشروعیت حاکمان دوران اسلامی، چگونه در معماری و تزیینات آستان قدس نمود یافته است؟ فرضیه: بر پایه پرسش فوق، این فرضیه مطرح شده که سلاطین سنی و شیعه ایران، پایه های مشروعیت حکومت خود را استوار بر جایگاه امام رضا (ع) در باور جامعه می دیدند و با بازسازی یا آراستن حرم و اتصال و پیوند با خاندان امامت، در پی کسب مشروعیت در نزد عموم بودند. اهداف مقاله، نشان دادن جایگاه حضرت رضا (ع) در نزد سلاطین شیعه و سنی ایران و نقش معماری و تزیینات آستان قدس در مشروعیت بخشی به حکومت های ایرانی است. داده ها به روش اسنادی گردآوری شده و به تحلیل نقش حاکمان سنی و شیعه در روند گسترش حرم و آرایه های معماری آن و مشروعیت خواهی آنان در سایه توسعه معماری و تزیینات آستان قدس پرداخته شده است. نتایج نشان میدهد در گفتمان مشروعیت سیاسی و مذهبی حاکمان، شخصیت امام رضا (ع) و مدفن او جایگاه محوری داشت و توسعه معماری و تزیینات آن، ابزار و روشی برای کسب مشروعیت محسوب می شد. افزون بر سلاطین شیعه، برخی از متعصب ترین سلاطین سنی مذهب نیز با آگاهی از مشروعیت ولایت امام نزد عموم مردم به ساخت یا بازسازی بناهای حرم و آراستن آن اقدام نموده اند تا مشروعیت سیاسی و دینی حکومت را تضمین نمایند.