ارزیابی محتوی و منشا آلودگی فلزات سنگین در خاک سطحی حاشیه جاده: مطالعه موردی

حمل و نقل جاده ‏ای یکی از مهم ترین و بزرگ‏ترین منابع آلودگی فلزی است که بوم سازگان حاشیه جاده را به مناطقی آلوده تبدیل کرده است. از این رو، این پژوهش با هدف ارزیابی آلودگی و منشایابی عناصر روی، سرب، کادمیم، کبالت، کروم، مس، منگنز و نیکل در خاک سطحی حاشیه برخی جاده‏ های همدان در سال 1398 انجام یافت.

در این مطالعه توصیفی-مقطعی، 63 نمونه خاک سطحی در طول 700 متر از یک قطعه 9 کیلومتری از جاده های مواصلاتی گلتپه، رزن و کرمانشاه در استان همدان جمع ‏آوری و پس از آماده سازی نمونه ها، محتوی عناصر در آن ها به روش طیف ‏سنجی نوری پلاسمای جفت شده القایی (ICP-OES) خوانده شد. همچنین، نسبت به محاسبه شاخص‏ شدت آلودگی (CSI) نیز اقدام شد. پردازش آماری نتایج نیز با استفاده از نرم افزار SPSS انجام یافت.

یافته‎ ها: 

بیشینه میانگین محتوی عناصر روی، کادمیم، کبالت، کروم، منگنز و نیکل به ترتیب با 122، 0.320، 1.92، 17.3، 334 و 22.2 میلی‏ گرم در کیلوگرم مربوط به ایستگاه رزن و بیشینه میانگین محتوی عناصر سرب و مس به‏ ترتیب با 26.4 و 25.0 میلی ‏گرم در کیلوگرم مربوط به خاک حاشیه جاده کرمانشاه (ایستگاه های پر ترافیک) و بیان گر تاثیر تراکم ترافیک بود. نتایج محاسبه شاخص CSI بیان‏گر کیفیت قابل قبول خاک در ایستگاه های مورد مطالعه بود. همچنین، نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل ‏های آماری چند متغیره (PCC، PCA و HCA) نشان داد که منگنز در خاک‏ های کنار جاده احتمالا از مواد اولیه خاک و انتشارات اگزوزی نشات گرفته است. در حالی که انتشار روی، سرب، کادمیم، کبالت، کروم، مس و نیکل عمدتا به منابع غیر اگزوزی (مانند فرسودگی ترمزها، لاستیک ها، موتورها و روغن روان کننده) مربوط بود.

نتیجه‏ گیری: 

با توجه به اثبات تاثیر فعالیت های ترافیکی بر آلودگی فلزات سنگین خاک کناره جاده ای، نسبت به پایش منظم و دوره ‏ای نمونه های خاک برای کنترل منابع به منظور حفظ سلامت بوم سازگان و انسان توصیه می شود.