ارزیابی کارایی زیست محیطی بخش کشاورزی در مقایسه با سایر بخش های اقتصادی ایران با رویکرد DEA و شاخص مالمکوئیست

چکیده مبسوط

آلودگی های زیست محیطی، مسایل و مشکلات حوزه محیط زیست و تاثیرات آن بر محیط زیست کره ی خاکی از چالش های اصلی و بحران جدی دنیای امروز است، به گونه ای که کشورها علاوه بر سیاست ها و اقدامات درون مرزی، ساماندهی مسایل زیست محیطی را در حوزه ی بین المللی نیز دنبال می کنند.

هدف تحقیق حاضر، بررسی سطح کارایی زیست محیطی بخش کشاورزی در ایران می باشد. برای این‎منظور از داده های تابلویی (پانل) بخش ها و زیربخش های منتخب اقتصادی ایران (کشاورزی، نفت، صنعت، حمل و نقل و بخش خانگی، تجاری و عمومی) طی دوره 1375- 1397 استفاده شده است. میزان کارایی زیست محیطی با استفاده از روش تحلیل پوششی داده ها بر مبنای برنامه ریزی ریاضی برآورد گردیده است. همچنین شاخص مالم کوییست برای بررسی روند پیشرفت یا پسرفت کارایی زیست محیطی هر بخش اقتصادی محاسبه شده است. متغیرهای به‎کار رفته در این پژوهش شامل نیروی کار و سرمایه به‎عنوان ورودی ها و ارزش افزوده به عنوان خروجی مطلوب و انتشار گاز دی اکسید کربن به عنوان خروجی نامطلوب در نظر گرفته شده است.

نتایج پژوهش نشان داد، بخش کشاورزی و نفت در طی دوره مورد مطالعه از لحاظ زیست محیطی کارا هستند و بخش حمل و نقل کمترین میزان کارایی زیست محیطی را دارند. بیشترین مقدار میانگین کارایی زیست محیطی مربوط به بخش کشاورزی است، به دلیل این که در این پژوهش برای سنجش میزان آلودگی، گاز آلاینده دی اکسیدکربن در نظر گرفته شده است و نتیجه قابل قبول حاصل شده است. نتایج تغییرات تکنولوژیکی نشان داد که همه ی بخش ها به‎سوی پیشرفت در حرکت است و بیشترین مقدار میانگین مربوط به بخش حمل و نقل و کمترین مقدار میانگین مربوط به بخش کشاورزی است.

با توجه به یافته های پژوهش، بخش هایی که ناکاراتر هستند (مانند بخش حمل ونقل و بخش صنعت) مصرف انرژی بالاتری دارند. بنابراین برای کاهش میزان مصرف انرژی و کاهش انتشار آلاینده های زیست محیطی می توان استفاده از سوخت های سبک کم کربن را به جای سوخت های سنگین و استفاده از سوخت های غیرمتداول دارای کربن اندک مانند مواد زاید، سوخت های ضایعاتی و زیست توده ها و استفاده از تکنولوژی فیلترهای هیبریدی جهت کاهش آلاینده ها را پیشنهاد داد. از سوی دیگر انگیزه های تشویقی و تنبیهی نیز بسیار کارساز است. دولت باید جهت تشویق بخش های کارا تدابیر تشویقی بیاندیشد. برای مثال می تواند اولویت مصرف منابع با قیمت های کمتر را در اختیار  بخش کشاورزی و بخش هایی که با مصرف انرژی کمتر و آلودگی زیستی کمتری فعالیت می کنند، قرار دهد. پرداخت سوبسید به بخش های کارا نیز موثر است. برای حفاظت از محیط زیست در مقابل انتشار گاز دی اکسیدکربن باید بخش های منتخب اقتصادی به سمت مصرف سوخت های با کیفیت بالا و انرژی پاک بروند و دولت باید به‎سوی حمایت از توسعه مصرف انرژی تجدیدشدنی برود.