بررسی عوامل موثر بر تجارت محصولات کشاورزی میان ایران و روسیه با استفاده از مدل جاذبه

چکیده مبسوط

بخش کشاورزی یکی از مهم ترین بخش های اقتصادی هر کشور است که در ایران دارای مزیت های مهمی چون تنوع زمین، نیروی کار ارزان و نیاز کمتر به فناوری های پیچیده برای تولید انواع محصولات در فصول مختلف سال است. لذا تقویت آن به منظور توسعه اقتصادی، اشتغال و افزایش صادرات غیرنفتی بسیار ضروری است. هدف مقاله بررسی عوامل موثر بر تجارت محصولات کشاورزی بین ایران و فدراسیون روسیه با استفاده از مدل جاذبه است.

در این پژوهش، ابتدا آمار و اطلاعات مورد نیاز از طریق پایگاه های اینترنتی بانک مرکزی و بانک جهانی برای دوره زمانی 2010 تا 2020 جمع آوری گردید. سپس به منظور بررسی عوامل تاثیرگذار بر حجم تجارت دوجانبه محصولات کشاورزی ایران و روسیه مدل جاذبه تعمیم یافته مورد استفاده قرار گرفت. پیش از برآورد مدل، ابتدا پایایی متغیرها از طریق آزمون لوین-لین و چو بررسی شد و سپس مدل جاذبه به روش داده های تابلویی برآورد گردید. در این مطالعه داده ها به صورت مجزا برای بخش صادرات، واردات و سپس برای کل تجارت (صادرات+ واردات) به کار برده شد تا اثرات متغیرهای مختلف بر روی هر بخش مشخص گردد. در نهایت نتایج آزمون هاسمن مورد بررسی قرار گرفت تا مناسب ترین بخش به منظور تحلیل نتایج انتخاب گردد. 

نتایج آزمون لوین-لین و چو نشان داد که همه متغیرها معنی دار و داده های تابلویی ایستا هستند. همچنین نتایج تخمین مدل جاذبه برای سه بخش مورد بررسی بر اساس آماره F محاسباتی معنادار شد. در نتیجه فرضیه صفر رد شد، به این معنا که عرض از مبداهای مقاطع مختلف با هم متفاوت می باشند و باید از روش داده های تابلویی برای بررسی استفاده شود. نتایج آزمون هاسمن برای صادرات، واردات و تجارت به ترتیب برابر با 0/0214، 0/4359 و 0/000 محاسبه شد، که بر این اساس تخمین تجارت برای تحلیل نتایج انتخاب گردید. همچنین نتایج حاصل از برآورد مدل جاذبه بخش تجارت نشان داد ضریب متغیر حاصلضرب تولید ناخالص داخلی دو کشور که بیانگر اندازه اقتصادی می باشد عامل مهمی برای حجم تجارت دوجانبه ایران و روسیه است. همچنین مسافت، نرخ ارز واقعی و متغیر مجازی عضویت در اتحادیه اقتصادی اوراسیا از عوامل موثر بر حجم تجارت دوجانبه محصولات کشاورزی ایران و روسیه به شمار می روند. 

به طور کلی افزایش تولید ناخالص داخلی دو کشور باعث افزایش تجارت دوجانبه محصولات کشاورزی ایران و فدراسیون روسیه شد. لذا پیشنهاد می شود که در تصمیم گیری های سیاستگذاران در زمینه عضویت در سازمان ها و موافقت نامه های تجاری به خصوص در حوزه کشاورزی تدابیری اتخاذ گردد.