بررسی تنوع ژنتیکی موجود در ژرم پلاسم گندم دوروم بر اساس عملکرد دانه و برخی از صفات زراعی

گندم دوروم که گندم ماکارونی نیز نامیده می شود، گونه تتراپلویید از گندم است که طی فرآیندهای متوالی گزینش از گندم های امر (Emmer) توسعه و تکامل یافته است. از این رو به نظر می رسد که سطح بالایی از تنوع ژنتیکی در ژرم پلاسم این گیاه زراعی وجود داشته باشد که می تواند به منبع ژنی غنی برای اصلاح و بهبود ارقام موجود مورد استفاده قرار گیرد. این پژوهش با هدف ارزیابی تنوع ژنتیکی موجود در مجموعه ای از ژنوتیپ های گندم دوروم از نظر عملکرد دانه و برخی از صفات زراعی انجام شد.

در این پژوهش 94 ژنوتیپ گندم دوروم در ایستگاه تحقیقات کشاورزی دیم کشور واقع در سرارود کرمانشاه در قالب طرح حجیم شده (آگمنت) با شش شاهد تکرار شونده طی دو سال زراعی 1397-1396 و  1398-1397 مورد ارزیابی قرار گرفتند. به منظور مطالعه تنوع ژنتیکی ژنوتیپ های مورد بررسی صفات زراعی شامل: تعداد روز تا ظهور سنبله، تعداد روز تا رسیدگی فیزیولوژیکی، ارتفاع بوته، وزن هزار دانه و عملکرد دانه اندازه گیری و ثبت شدند. پس از جمع آوری داده های آزمایشی، تجزیه واریانس بر اساس مدل بهترین برآوردهای نااریب خطی ثابت (Best Linear Unbiased Estimation) صورت گرفت. به منظور شناسایی ژنوتیپ های برتر بر اساس عملکرد دانه و سایر صفات مورد بررسی تجزیه گرافیکی ژنوتیپ- صفت  ((GT-biplot انجام گردید.

نتایج به دست آمده از تجزیه و تحلیل های آماری نشان داد اثر ژنوتیپی برای کلیه صفات در هر دو سال (به جز عملکرد دانه در سال اول) معنی دار بود. واریانس ژنوتیپی برآورد شده برای هر یک از صفات اندازه گیری شده نشان داد، در هر دو سال زراعی بیشترین میزان تنوع مربوط به عملکرد دانه بود. با توجه به نتایج به دست آمده از مقایسه میانگین ژنوتیپ ها از نظر صفات اندازه گیری شده مشخص شد ژنوتیپ های شماره 24، 80 و 83 از نظر عملکرد دانه و دیگر صفات زراعی نسبت به سایر ژنوتیپ ها از برتری نسبی برخوردار بودند. همچنین نتایج حاصل از تجزیه GT بیانگر وجود سطح بالایی از تنوع ژنتیکی از نظر صفات اندازه گیری شده بود. وجود همبستگی مثبت و معنی دار عملکرد دانه با وزن هزار دانه از دیگر نتایج به دست آمده از این پژوهش بود.

به طور کلی با توجه به نتایج به دست آمده از این پژوهش سطح بالایی از تنوع ژنتیکی از نظر عملکرد دانه و سایر صفات اندازه گیری شده درون مجموعه ژنوتیپ های ارزیابی شده گندم دوروم مشاهده شد، به طوریکه این تنوع ژنتیکی می تواند به نحو مطلوبی در برنامه های اصلاحی برای بهبود عملکرد دانه مورد استفاده قرار گیرد. علاوه براین، به نظر می رسد برخی از ژنوتیپ های گزینش شده از نظر عملکرد دانه و سایر صفات می توانند برای بهبود ارقام موجود جهت اصلاح هم زمان بیش از یک صفت در برنامه های دورگ گیری استفاده شوند.