بررسی و تحلیل نقش قافیه در به کارگیری واژه های عربی در شعر فارسی

نفوذ دین اسلام در ایران و توسعه و انتشار زبان عربی در سرزمین های مجاور، مانند ایران، باعث به کارگیری زبان عربی در زبان فارسی شد. به قدری زبان فارسی با زبان عربی آمیخته شد که نمی توان واژه های عربی را از زبان فارسی تفکیک کرد. در این بین، قافیه اشعار، به ویژه در قالب قصیده، نقش ویژه ای داشت. شاعران هنگام ضرورت و تنگنای قافیه، واژه ها را از زبان عربی انتخاب می کردند. زمانی که سیر قصیده را در زبان فارسی بررسی می کنیم، حتی در نخستین قصیده هایی که از زبان فارسی بر جای مانده است، دیده می شود که واژه های عربی زیادی در قافیه استفاده شده است. علاوه بر آن، شاعران، واژه های عربی غریب تر و نامستعمل تری را نیز در قافیه اشعارشان به کار برده اند؛ در صورتی که در متن های منثور نخستین، واژه های عربی بسیار کم به کار رفته است. برخی از شاعران، مانند منوچهری، انوری و خاقانی، واژه های عربی بیشتری در قصیده های خود استفاده کرده اند. در غزل، واژه های غریب و مهجور عربی کمتر در زبان فارسی کاربرد داشته است. در مثنوی ها قافیه از سبک عصر خود پیروی می کند؛ یعنی در قرن های نخستین شعر فارسی، واژه های عربی کم است و در قرن های بعدی، استعمال بیشتری دارد. همچنین حرف آخر قافیه، در واژه گزینی قافیه، تاثیر زیادی دارد. اگر شاعر، حرف «گ» را انتخاب کند، واژه های قافیه، فارسی می شوند. این مقاله به بررسی نقش قافیه در به کارگیری واژه های عربی پرداخته و از نخستین شاعران، چون رودکی، فرخی و منوچهری آغاز کرده و در پایان، نتایج آماری استفاده از قافیه های عربی را به صورت نمودار نشان داده است.