نظام نشانه ای مهر و کین در نقاشی قهوه خانه ای «مصیبت کربلا»، اثر محمد مدبر

نقاشی قهوه خانه ای، برگرفته از متن فرهنگ سنتی و عامیانه ایرانی است و توجه خاصی را به واقعه کربلا به عنوان یکی از مضامین ویژه فرهنگ ایرانی نشان داده است. نقاشی «مصیبت کربلا»، اثر محمد مدبر، اثری شاخص در این سنت تصویری، محسوب می شود. واقعه کربلا عرصه تقابل مهم ترین مصادیق خیر/ شر در برابر یک دیگر است. از این رو، نشانه های تقابلی مهر/ کین، که بازتاب حسی فرهنگی ایرانی به این رویارویی است، به وفور در آن پیدا است. پژوهش حاضر سعی دارد که، با بهره گیری از رویکرد تقابل های دوقطبی ساخت گرا و خوانش سه سطحی بارتی، به روش توصیفی-تحلیلی و گردآوری داده های متنی و تصویری، با مطالعات کتابخانه ای (مقاله و کتاب)، به تحلیل معنایی مهر و کین در اثر مورد بحث، بپردازد و درصدد پاسخ به این پرسش است که: تقابل دوگانه مهر/کین با چه سازوکاری در نقاشی مصیبت کربلا تولید معنا می کند؟ نتایج کلی از این قرار است که: تابلوی مصیبت کربلای با تجمیع نشانه های صریح و ضمنی مهر/ کین، به دنبال نمایش غلبه مهر بر کین است؛ چنان چه پیام صریح این نقاشی، تنها به یک واقعه تاریخی- مذهبی ارجاع می دهد و در تقابل با این روایت، پیام های ضمنی، ارجاعات جزیی دارد که به واسطه نگاه مقاومتی محمد مدبر، حاکی از غلبه معنوی سپاه امام حسین (ع) در برابر لشکر یزید و نفی روایت تاریخی است. لذا، در یک نگاه کلی، تصویر قبول واقعه دردناک عاشورا را به تاخیر می اندازد و در برابر روایت تاریخی مقاومت می کند.