بررسی فون سوسمارهای پناهگاه حیات وحش دودانگه در استان مازندران

کشور ایران در جنوب غرب آسیا به دلیل داشتن مناطق اکولوژیک ویژه و زیستگاه های گوناگون، دارای تنوع چشمگیری از خزندگان است و از بین آنها سوسمارها بیشترین تنوع را دارند. سوسمار ها با توجه به تغذیه از بندپایان، نقش مهمی در کنترل جمعیت این موجودات دارند و کنترل کننده بیولوژیک آفات گیاهی محسوب می شوند. با وجود مطالعات به نسبت گسترده ای که روی فون سوسمارهای ایران انجام شده است، همچنان به دلیل وسعت مناطق بیابانی و نیمه بیابانی و مناطق حفاظت شده کوهستانی یا جنگلی، فون بسیاری از مناطق، مطالعه دقیق نشده است. پناهگاه حیات وحش دودانگه منطقه ای کوهستانی با اقلیم نیمه مرطوب معتدل و مساحتی بالغ بر 15673 هکتار است. این منطقه در حدود 95 کیلومتری جنوب شرقی شهرستان ساری در استان مازندران واقع است. هدف از این مطالعه، بررسی فون سوسمارهای پناهگاه حیات وحش دودانگه در استان مازندران است. جمع آوری نمونه ها از فروردین ماه 1396 تا اواخر آبان ماه 1396 از اوایل صبح تا اواخر شب (به طور معمول از ساعت 6 تا 23) در ایستگاه های مختلف انجام شد. نمونه ها طی بازدیدهای میدانی با روش پیمایشی و با دست جمع آوری و با استفاده از کلیدهای شناسایی معتبر شناسایی شد. از نمونه ها در طبیعت عکس برداری شد. صفات متریک شامل طول بدن و طول دم با استفاده از کولیس دیجیتال (با دقت 01/0) اندازه گیری شد. صفات مریستیک شامل تعداد فلس های دور میانه بدن، فلس های پشتی در ردیف طولی، فلس های گلویی، فلس های پشتی، فلس های زیردمی، فلس های زیر انگشت چهارم و منافذ رانی بررسی و تمام نمونه ها پس از اتمام بررسی، رهاسازی شد. برای تجزیه و تحلیل آماری داده ها از روش آمار توصیفی و نرم افزارهایSPSS 17  و Excel 2016 استفاده شد. در این پژوهش، 54 نمونه سوسمار جمع آوری شد. در مجموع، هفت گونه سوسمار از هفت جنس و پنج خانواده شامل: آگامای قفقازی (Paralaudakia caucasia) از خانواده آگامیده، کلمره (Anguis colchica) و لوس مار (Pseudopus apodus) از خانواده آنگوییده، گکوی انگشت خمیده خزری (Tenuidactylus caspius) از خانواده گکونیده، اسکینک مار چشم آسیایی (Ablepharus pannonicus) از خانواده سینسیده، سوسمار سنگی دریای خزر (Darevskia caspica) و سوسمار سبز خزری (Lacerta strigata) از خانواده لاسرتیده شناسایی شد. خانواده لاسرتیده بیشترین فراوانی را در بین خانواده ها داشت. در بین گونه ها، سوسمار سنگی دریای خزر بیشترین فراوانی (24 درصد) و کلمره (6 درصد) کمترین فراوانی را نشان دادند؛ همچنین تصاویر و کلید شناسایی گونه های پناهگاه حیات وحش دودانگه تهیه شد. طی این مطالعه گونه یا رکورد جدیدی از سوسمارها گزارش نشد؛ همین طور در بیومتری صفات نیز تغییرات چشمگیری نسبت به کلیدهای شناسایی موجود و گونه های مناطق دیگر ایران مشاهده نشد. با توجه به وسعت منطقه و کمبود نیروی کارشناس برای جمع آوری نمونه، به طور حتم احتمال یافتن گونه های دیگری در منطقه وجود دارد و نیازمند امکانات بیشتری است. پناهگاه حیات وحش دودانگه از معدود زیستگاه ها و پناهگاه های حیات وحش طبیعی و بکر باقی مانده در استان مازندران است. از مهم ترین عوامل تهدید آن چرای بی رویه دام، قطع درختان منطقه و همچنین شکار غیرمجاز است. ارزش حفاظتی بیشتر سوسمارهای منطقه مطالعه شده ناشناخته است و با توجه به گسترش و توسعه روزافزون فعالیت های انسانی در منطقه مطالعه شده، ارزش حفاظتی سوسمارها به توجه بیشتری نیاز دارد.