بازشناسی عناصر سیمای شهر تفلیس بر اساس توصیف سیاحان در دوران قاجار

سیمای شهر، هویت کالبدی یک شهر را ترسیم می کند. در سیمای شهر، خاطرات جمعی شهروندان و حافظه تاریخی شهر مستتر شده اند و با گذر زمان روایتگر گذشته و هویت شهر به نسل های بعدی خواهند بود. یکی از شهرهای تاریخی که سیمای آن، همواره موردتوجه گردشگران و سفرنامه نویسان مختلف بوده، تفلیس است. بسیاری از گردشگران خارجی در دوران قاجار، در سفرهای خود، از این شهر نام برده و توصیف خود را از این شهر در سفرنامه های خود ارایه کرده اند. هدف از انجام این پژوهش، پاسخ به این سوال بوده است که در متون سیاحان دوران قاجار، چه عناصری سیمای شهری تفلیس در دوران قاجار را تشکیل می داده است؟ در این پژوهش بامطالعه یازده سفرنامه که توسط سیاحان داخلی و خارجی در دوران قاجار نوشته شده و به مشخصات شهر تفلیس اشاره شده بود، با استفاده از روش تحلیل محتوای کیفی، مقولات و زیر مقولات که شامل نمادها و حامل های نماد است، استخراج شدند و پس ازآن، موقعیت هریک از نمادها و حامل های نماد در شهر تفلیس مشخص شده و درنهایت نقشه شهر تفلیس ترسیم گردیده است. مقولات شامل راه، لبه، محله، گره و نشانه بوده است. نتایج مطالعات نشان داد که در محله روس ها و قسمت اروپایی نشین و همچنین نزدیک به پل های نصب شده بر رود کر، راه های طولانی و مناسب وجود داشت. همچنین در تمام سفرنامه های مطالعه شده، رود کر نقش لبه را در سیمای شهر بر عهده داشته و تفلیس دارای چهار محله روس ها، ایروان، آلمانی ها و گرجی ها بوده است. گره ها شامل فعالیتی و ترافیکی بوده که پل های موجود بر روی رود و تقاطع مسیر راه های اصلی در محلات، گره های ترافیکی و باغ مجتهد، باغ اروپا، باغ اسکندر، میدان و بازار، گره های فعالیتی را تشکیل می دادند. درنهایت، شهر دارای نشانه هایی ازجمله کوه، برج و باروی قدیمی، نارین قلعه، مزار شیخ صنعان، کلیساها و مسجد بوده است.