دوره کارورزی سه ماهه در عرصه پزشکی خانواده: میانبری گریز ناپذیر به سوی تربیت نیروی انسانی مورد نیاز برای برنامه سلامت خانواده

نامه به سردبیر برنامه پزشک خانواده در ایران در سال 1384 در ابتدا در مناطق روستایی اجرا شد و بعدا برای پوشش جوامع شهری تا 20000 نفر گسترش یافت (1). در این برنامه، تیم پزشک خانواده اولین نقطه تماس بیماران با نظام سلامت است و پزشک خانواده به عنوان عنصر محوری این تیم نیازمند توانمندی در حوزه های مختلف پزشکی و بین فردی است. البته این برنامه با چالش هایی مواجه شد که منجر به ناهماهنگی در آموزش نیروی مورد نیاز بود. تلاش برای تقویت آموزش پزشک خانواده شامل معرفی برنامه های منجر به مدرک و دوره های ماژولار منتهی به گواهی نامه شد. علی رغم این تلاش ها، چالش هایی مانند زمان بندی آموزشی طولانی و پیامدهای نامشخص و پذیرش محدود موجب عدم جذابیت برای گروه پزشکی  گردید (2). علی رغم تغییر در برنامه ملی آموزش پزشکی عمومی کشور برای رفع این مشکل و ابلاغ آن در سال 1396، در پیمایش ملی که در خصوص بررسی میزان استفاده از ظرفیت های این برنامه ملی آموزشی برای افزایش حضور در عرصه نظام سلامت برای دانشجویان پزشکی در سال 1400 انجام شد، هم چنان ضعف شدید در استفاده از این ظرفیت و ایجاد دوره کارورزی پزشکی خانواده (انتخابی/ اجباری) مشاهده شد. به نحوی که تنها در 37 درصد از  برنامه های آموزشی دانشکده های پزشکی نشانه هایی از حضور حداکثر یک ماهه کارورزان در عرصه پزشکی خانواده گزارش شد (3). دبیرخانه آموزش پزشکی عمومی وزارت بهداشت از همان سال به ریشه یابی و آسیب شناسی این معضل پرداخت و پس از جلسات متعدد کارشناسی با استفاده از مدل تغییرات آموزشی شش عنصری Carnegie (4) حرکت به سوی ایجاد کارآموزی و کارورزی پزشکی خانواده به صورت دوره های نسبتا طولانی مدت را در دستور کار خود قرار داد و در اولین مرحله از این سلسله تغییرات نسبت به اجرایی نمودن کارورزی سه ماهه در عرصه پزشکی خانواده در 15 دانشگاه علوم پزشکی کشور اقدام نمود. عناصر مدل شش عنصری کارنگی عبارتند از: تعیین مشکلات با رویکرد کاربر محور، تمرکز بر تغییر عملکرد، دیدن کل سیستم به عنوان عامل ایجاد وضعیت فعلی، تعیین شاخص های موفقیت و روش های اندازه گیری آنها، تحقیق منظم برای ارتقای سیستم، شتابدهی یادگیری بواسطه تشکیل و ارتقا جوامع شبکه ای(4) در حال حاضر، نه ماه از ابلاغ این تغییرات در دانشگاه های پیشرو می گذرد، پیمایش سریع انجام شده در 15 دانشگاه نشان می دهد که وضعیت استفاده از عرصه آموزشی پزشکی خانواده به طور مشهودی تغییر نموده است، به نحوی که نه تنها دوره های یک ماهه مستقل کارورزی پزشکی خانواده در بیش از 90 درصد این دانشگاه ها راه اندازی شده است بلکه هم اکنون شاهد دوره های دو تا سه ماهه مستقل کارورزی پزشکی خانواده و طیفی از تغییرات در برنامه های آموزشی برای حضور دانشجویان پزشکی در عرصه پزشکی خانواده حتی قبل از رسیدن دانشجویان به دوره کارورزی هستیم. این سرعت تغییر در شرایطی که دانشگاه های علوم پزشکی  کمافی السابق با مشکلات مالی و نیروی انسانی روبرو هستند، نشانگر ظرفیت مناسب مدل Carnegie برای ایجاد تغییر در برنامه آموزشی پیاده شده می باشد. چالش هایی که 15 دانشگاه مجری در مسیر برنامه تغییر برنامه آموزشی گزارش نموده اند، شامل کمبود فضای فیزیکی و نیروی انسانی دوره دیده در عرصه های نظام سلامت، کمبود عضو هیات علمی از بین متخصصین پزشکی خانواده، پزشکی اجتماعی و حتی پزشکان خانواده دوره دیده برای آموزش، پر حجم بودن دوره کارورزی سنتی بلوک بندی شده و نیاز به تدوین برنامه درسی ادغام یافته و یکپارچه برای اجرای دوره سه ماهه کارورزی در عرصه پزشکی خانواده، سوء تعبیر برخی مسولان ارشد دانشگاهی در خصوص دوره آموزش در عرصه نظام سلامت و تشبیه آن به دوره های آموزش درمانگاهی بیمارستانی، فقدان نظام پرداخت تعریف شده برای پزشکان خانواده ای که با آموزش همکاری می کنند، عدم استقرار سیستم ارجاع کارآمد بود. با توجه به عزم جدی وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی به راه اندازی برنامه سلامت خانواده شهری و نیاز مبرم به نیروهایی توانمند برای انجام این مهم، به نظر می رسد برنامه تغییر اعمال شده توانسته است در کوتاه مدت نتایج قابل قبولی را به دست آورد و امید است برنامه ریزی انجام شده از ابتدای سال 1403 به صورت یک پارچه در دوره کارورزی پزشکی خانواده در دانشگاه های علوم پزشکی کشور نهادینه شود.