ارزیابی توزیع مکانی آلودگی فلزات سنگین با استفاده از فاکتور آلودگی و شاخص زمین انباشتگی در خاک سطحی محل دفن زباله هزارپیچ گرگان

محل های دفن زباله یکی از منابع انتشار آلودگی فلزات سنگین در سراسر جهان هستند. گسترش فزاینده زندگی شهرنشینی و افزایش بی رویه جمعیت شهری، موجب افزایش تولید انواع فضولات و مواد زاید شده است. یکی از معظلات رشد سریع جمعیت و صنعتی شدن در کشورهای جهان سوم به خصوص ایران، دفن نامناسب زباله و ایجاد آلودگی ناشی از آن می باشد. از مسایلی که باید به آن توجه ویژه داشت، دفن این فضولات و مواد زاید جامد شهری، شیرآبه ها و گازهای تولید شده از تجزیه زباله های دارای ترکیبات آلی می باشد. مطالعه حاضر با هدف بررسی تاثیر لندفیل دفن زباله شهری گرگان با سابقه دفن بیش از 37 سال، در منطقه هزار پیچ بر توزیع مکانی فلزات سنگین شامل روی، کادمیوم، سرب و مس در خاک منطقه بود. بررسی میزان آلودگی حاصله با استفاده از شاخص های زیست محیطی توزیع مکانی فلزات سنگین، فاکتور آلودگی، زمین انباشتگی و بار آلودگی انجام شد. با انجام مطالعات اولیه و در نظر گرفتن نقشه های پایه ای موجود، تعداد 110 نمونه از عمق صفر تا 30 سانتیمتری با فواصل منظم تهیه و در نهایت مقادیر فلزات سنگین با استفاده از دستگاه جذب اتمی اندازه گیری شد. نتایج بدست آمده نشان داد که غلظت فلزات سنگین در نمونه های جمع آوری شده به ترتیب در روی، سرب، مس و کادمیوم بیشترین مقدار را داشتند. میانگین غلظت فلزات سنگین کادمیوم، سرب، مس و روی به ترتیب افزایش 25/2 و 01/1 و 99/0 و 63/0 درصدی نسبت به پس زمینه داشتتند که این امر نشان دهنده وجود منبع آلودگی نقطه ای در منطقه مطالعاتی است. توزیع مکانی پراکنش با توجه به نقشه های استخراج شده، نشان داد سطح بالای غلظت فلزات سنگین در بخش های مرکزی و شمال غربی منطقه مورد مطالعه قرار داشته که به دلیل مکان محل دفن زباله بوده است. اقلیم مرطوب و وجود توپوگرافی حاکم بر منطقه سبب انتشار شیرابه زباله توسط رواناب شده است، لیکن با افزایش فاصله از محل دفن زباله روند نزولی غلظت آلاینده ها نمایان می باشد. فاکتور آلودگی در منطقه مورد نظر بیان گر آلودگی متوسط برای فلزات سنگین سرب، مس و روی و آلودگی شدید خاک برای فلز کادمیوم بود. نتایج مربوط به شاخص زمین انباشتگی نیز نشان داد که مقدار میانگین این شاخص در کادمیوم، در کلاس آلودگی "کمی آلوده" قرار دارد و در مس، روی و سرب در کلاس آلودگی " غیرآلوده تا کمی آلوده" قرار دارد. همچنین با توجه به مقدار میانگین شاخص بار آلودگی، خاک سطحی از بار آلودگی متوسط برخوردار می باشد و نتایج بار آلودگی، آلودگی خاک به فلزات سنگین را تایید می کند. بیشترین غلظت فلزات سنگین در مجاورت محل دفن زباله قابل مشاهده است و با افزایش فاصله بر اساس شیب و توپوگرافی موجود، روند کاهشی وجود داشت. به نظر می رسد منبع آلودگی فلزات سنگین، محل دفن زباله بوده است و عامل اصلی نشر و پخش آن شیرابه های حاصل از آن بوده که باعث انتشار آلودگی به مناطق اطراف بر اساس سیمای منطقه و در راستای جهت شیب شده است.