عاملیت انسان با تاکید بر نقش نیت در تشخص عمل در چشم انداز حکمت متعالیه

مسیله عاملیت انسان به این معنا که انسان، واجد عمل است؛ عملی که از آن اوست و می توان آن را به وی انتساب داد ، در علوم انسانی چنان پراهمیت است که می توان ملاک تقسیم بندی جریان های بزرگ علوم انسانی را در نقشی جستجو کرد که به عامل می دهند. به بیان دیگر، شناسایی دانش های انسانی، قبل از هر چیز، مستلزم شناسایی انسان کنشگر است و انسان از آن حیث که عامل، کنشگر و پدیده ساز است، موضوع این علوم قرار می گیرد؛ اما توصیف انسان به «عامل» و قایل شدن به «عاملیت» او، در گرو تبیین ما از چیستی و تشخص «عمل» است. پژوهش حاضر با رویکرد حکمی و بر اساس آنچه از مبانی حکمت متعالیه برمی آید، ابتدا به تبیین حقیقت نیت با توجه به دو سرفصل و کلیدواژه فلسفی متناظر با آن یعنی «علت غایی» و «اختیار» می پردازد و بر همین اساس نقش آن در تشخص عمل را پی می گیرد و در نهایت، نشان می دهد نیت به عنوان اولین فعل همواره اختیاری در سلسله مبادی افعال اختیاری انسان از طرفی، و نیز علت غایی عمل او از طرف دیگر، با معین کردن کیفیت ارتباط و اتحاد مختارانه عامل با لایه های نفس اطلاقی خویش، تمام هویت و تشخص عمل را شکل می دهد و بنابراین عاملیت انسان از لحاظ کم و کیف، با نیت او از انجام عمل گره خورده است.