موانع توسعه زراعت چوب در استان کردستان و تعیین راهبردهای مدیریتی

با وجود پیش بینی ها مبنی بر افزایش نیاز کشور به چوب برای سال های آینده و باتوجه به آغاز طرح توقف بهره برداری از جنگل های هیرکانی از سال 1399، کمبود چوب مورد نیاز صنایع چوبی کشور به یکی از مهم ترین چالش های این حوزه تبدیل شده است. باتوجه به افزایش نرخ ارز، واردات چوب، تامین کننده نیاز کل کشور نیست، بنابراین افزایش سطح زراعت چوب، یکی از راه های اصلی برای حل این مشکل است. هرچند مساحت صنوبرکاری ها و زراعت چوب در استان کردستان، چشمگیر نیست، اما امکان توسعه آن باتوجه به دریافت بارندگی مناسب و وجود رودخانه های فصلی و دایمی متعدد در این استان وجود دارد، بنابراین، اهمیت دارد که موانع و چالش های پیش روی توسعه زراعت چوب در استان کردستان شناسایی و مدیریت شوند.

این پژوهش در مورد صنوبرکاری های استان کردستان و راهبردهای مدیریتی توسعه آن انجام شد. پرسش نامه حاوی قوت ها، ضعف ها، فرصت ها و تهدیدهای توسعه زراعت چوب در این استان تهیه و نهایی شد. برای شناسایی و تفکیک اجزای چهارگانه قوت ها، ضعف ها، فرصت ها و تهدیدها، مرز استان کردستان به عنوان مرز سیستم درنظر گرفته شد. در این پژوهش از نمونه گیری به شیوه هدفمند استفاده شد و افراد صاحب نظر و متخصص مرتبط با موضوع پژوهش، انتخاب شدند. درمجموع، 60 نفر از کارشناسان اجرایی و مطلع و نقش آفرینان محلی (براساس فرمول کوکران با درصد خطای 10 درصد)، پرسش نامه تحلیل سوآت برای زراعت چوب استان کردستان را بررسی و امتیازدهی کردند. امتیازدهی با استفاده از مقیاس لیکرت (بین 1 تا 5 امتیاز) انجام شد. نتایج پرسش نامه و امتیازدهی ایتم های تحلیل سوآت در برنامه Excel وارد شدند و مجموع امتیازهای هر معیار و سپس، میانگین و وزن نسبی برای هرکدام از معیارها (زیر بخش های چهارگانه تحلیل سوآت) محاسبه شد. براساس مجموع میانگین های امتیازهای قوت ها و ضعف ها (درون سازمانی)، و فرصت ها و تهدید ها (برون سازمانی)، راهبرد مدیریتی با استفاده از ماتریس ارزیابی موقعیت و اقدام راهبردی برای زراعت چوب استان تعیین گردید. براساس راهبرد مدیریتی تعیین شده، اقدام به تدوین برنامه های راهبردی (10 تا 15 ساله) برای زراعت چوب استان کردستان شد.

براساس یافته های پژوهش برای توسعه زراعت چوب استان کردستان به ترتیب 16، 22، 15 و 8 قوت، ضعف، فرصت و تهدید وجود دارد. یافته ها نشان داد که مهم ترین قوت و فرصت توسعه زراعت چوب در استان کردستان به ترتیب «وجود 3000 کیلومتر رودخانه های دایمی در استان» و«افزایش روزافزون تقاضای صنایع چوب و کاغذ به مواد اولیه چوبی» هستند. مهم ترین ضعف و تهدید توسعه زراعت چوب این استان نیز به ترتیب «طولانی بودن دوره برداشت و برگشت سرمایه (سن اقتصادی بیشتر از هشت سال) و عدم دستیابی به درآمد در طی این مدت» و «تغییر اقلیم و کاهش در بارندگی سالانه و آب های سطحی» بودند. از سوی دیگر، نقش آفرینان محلی، «افزایش تقاضای چوب در استان های دیگر (به دلیل کمبود صنایع تبدیلی در استان) » را به عنوان مهمترین فرصت توسعه زراعت چوب عنوان کردند. براساس نتایج، راهبرد محافظه کارانه (با موقعیت 14/25؛ 67/19-) در ربع دوم دستگاه مختصات تایید شد. براساس این راهبرد، چهار برنامه بلندمدت شامل: 1) پیش خرید تضمینی چوب به صورت سالانه از کشاورز حمایت، 2) حمایت و تخصیص تسهیلات توسعه زراعت چوب استان، 3) ترویج زراعت چوب و افزایش مشارکت های مردمی در مناطق مستعد و 4) ارتقا زیرساخت استان و توسعه صنایع مرتبط با چوب برای توسعه بهینه زراعت چوب در استان کردستان تایید شدند.

نتیجه گیری کلی: 

باتوجه به اهمیت توسعه زراعت چوب در استان کردستان، ضرورت دارد که در کوتاه مدت، برنامه ریزی با تاکید بر موارد زیر انجام شود: 1- احداث کارخانه وابسته به صنایع چوب (صنایع چوب و کاغذ) در شهر سنندج، 2- مشارکت تعاونی ها و تشکل های محلی در توسعه زراعت چوب استان، 3- مشارکت فنی کارشناسان منابع طبیعی در اجرای طرح های توسعه زراعت چوب، 4- تاسیس تعاونی های صنفی صنوبرکاران، 5- ایجاد امکان خرید تضمینی چوب (افزایش مشوق های توسعه زراعت چوب استان)، 6- برگزاری جشنواره صنوبر، 7- معرفی رویشگاه های مناسب برای توسعه زراعت چوب.