تاثیر عصاره های بید (.Salix alba L) و سیر (.Allium sativum L) بر ریشه زایی قلمه و تراکم نماتد در برخی از گونه های وحشی تیره گل سرخ در جنگل های هیرکانی

جمع آوری گونه های بومی از اهداف باغ های گیاه شناسی است. زمان جمع آوری نهال گونه ها، فصل خزان است. در این مرحله به دلیل عاری بودن شاخه های گیاهان از برگ، به طور معمول امکان شناسایی گونه های تیره گل سرخ (Rosaceae) مشکل است. یکی از روش های دسترسی به گیاهان مشابه پایه مادری، تکثیر به روش قلمه است. مبارزه با آفات و بیماری ها از چالش های اصلی در مرحله تکثیر گیاهان در اقلیم های مرطوب محسوب می شود. هدف از این پژوهش، دسترسی به پایه های مشابه گونه های وحشی تیره گل سرخ از طریق قلمه همراه با مبارزه با نماتد بود.

این پژوهش از پاییز سال 1398 تا اسفندماه 1399 در قطعه خزانه ای باغ گیاه شناسی نوشهر اجرا شد. چهار آزمایش فاکتوریل در قالب طرح کامل تصادفی در سه تکرار روی چهار گونه شامل سیب جنگلی (Malus orientalis Uglitzk. ex Juz.)، گلابی مازندرانی (Pyrus mazanderanica Schonb.-Tem.)، آلوچه جنگلی خاردار (Prunus spinosa L.) و آلوچه جنگلی بی خار (P. divaricata Ledeb.) اجرا شد. فاکتور اول، خیساندگی انتهای قلمه در عصاره بید در سه زمان صفر (شاهد)، پنج ثانیه و 24 ساعت و فاکتور دوم، تغذیه قلمه ها با محلول غذایی حاوی عصاره سیر در سه غلظت صفر (شاهد)، 10 درصد و 20 درصد بودند. قلمه ها از گونه های تیره گل سرخ واقع در جنگل های هیرکانی گرفته شدند. کاشت قلمه ها از نیمه دوم آذر 1398 در بستر خزانه با بافت لومی شنی شروع شد. تغذیه قلمه ها از 15 فروردین سال 1399 به صورت محلول غذایی همراه با عصاره سیر هر 10 روز یک بار به خاک انجام شد. برای تهیه عصاره های سیر و بید به ترتیب از فلس های Allium sativum L. و شاخه های جوان یک ساله درخت بید (Salix alba L.) استفاده شد. به منظور بررسی تغییرات جمعیت نماتد هر پنج ماه یک بار به مدت یک سال و نیم از خاک و ریشه گیاهان نمونه برداری شد. نماتدهای موجود در نمونه ها استخراج و به تفکیک مرحله های مختلف رشد (توده تخم، لاروها و نر و ماده های بالغ) شمارش شدند. آلودگی به نماتد جنس های Meloidogyne sp. و Pratylenchus sp. از طریق نمونه برداری از ریشه و خاک و مشاهده آن توسط میکروسکوپ مشخص شد.

براساس نتایج به دست آمده، گونه ها ازنظر ریشه زایی، رشد جوانه های رویشی در قلمه، تراکم توده تخم نماتد در یک گرم ریشه و تراکم نماتد در 200 گرم خاک، اختلاف معنی داری داشتند. در سیب جنگلی، بیشترین تعداد جوانه رشدیافته، تعداد ریشه و وزن تر ریشه در تیمار 24 ساعت خیساندگی انتهای قلمه در عصاره بید مشاهده شد. کمترین تراکم جمعیت نماتد هم در یک گرم از ریشه سیب جنگلی و هم در 200 گرم از خاک آن در سطح 20 درصد عصاره سیر مشاهده شد. در گلابی مازندرانی، بیشترین وزن تر و خشک ریشه در تیمار 24 ساعت خیساندگی انتهای قلمه در عصاره بید مشاهده شد. در هر دو گونه آلوچه جنگلی، بلندترین شاخه و بیشترین تعداد ریشه در تیمار خیساندگی انتهای قلمه در 24 ساعت در عصاره بید مشاهده شد. اثرات متقابل عصاره های بید و سیر بر جمعیت نماتد در خاک بستر دو گونه آلوچه جنگلی نشان داد که کمترین تراکم نماتد متعلق به قلمه های تغذیه شده با غلظت 20 درصد عصاره سیر همراه با 24 ساعت خیساندگی انتهای قلمه در عصاره بید است.

نتیجه گیری کلی: 

اثر عصاره های گیاهی بید و سیر به ترتیب با خاصیت تحریک کنندگی ریشه زایی در قلمه ها و ضدعفونی کنندگی محیط ریشه زایی در گونه های جنگلی تیره گل سرخ، سبب بهبود ریشه زایی و سلامت محیط ریشه ازنظر آلودگی به نماتد شد. آلوچه بی خار، بیشترین ریشه زایی و رشد جوانه رویشی و کمترین آلودگی به نماتد را نشان داد که بهترین تیمار شناخته شد. سیب جنگلی و گلابی مازندرانی به اثرات متقابل عصاره های گیاهی، واکنش موثری نشان ندادند.