تاثیر آشفتگی های انسانی بر تنوع اندازه ای درختان در جنگل های ارسباران (پژوهش موردی: ذخیره گاه جنگلی حاتم مشه سی در شهرستان مشگین شهر)

وجود درختان با اندازه های مختلف می تواند به ایجاد تنوع و پیچیدگی ساختار منجر شود. اطلاعات کافی درمورد تاثیر آشفتگی های انسانی بر الگوهای پراکنش مکانی و تنوع اندازه درختان در توده های جنگلی ارسباران در شمال غرب ایران وجود ندارد. پژوهش پیش رو به منظور بررسی اثرات آشفتگی های انسانی بر تنوع اندازه درختان با استفاده از شاخص های مبتنی بر فاصله در جنگل های ارسباران انجام شد. نتایج این پژوهش می تواند بینشی درمورد مدیریت جنگل های موجود ارایه دهد که برای بقیه مناطق جنگلی تحت فشار جمعیت و الگوهای مختلف استفاده از آن ها مفید باشد. علاوه براین، این یافته ها در ارایه اطلاعات برای توسعه اقدام های حفاظتی که می تواند برای بهینه سازی استفاده از منابع محدود جنگلی اعمال شود، موثر هستند.

برای بررسی اثرات آشفتگی های انسانی، سه ناحیه با وضعیت های مختلف آشفتگی (با در نظر گرفتن تاریخچه جنگل، مشاهده های میدانی و فاصله از مرکز بحرانی آشفتگی) انتخاب شد. در هر ناحیه، چهار قطعه نمونه یک هکتاری (100×100 متر مربع) انتخاب شد و آماربرداری صددرصد درختان و درختچه های موجود انجام گرفت. به این صورت که مشخصه های قطر در ارتفاع برابر سینه (مساوی و بزرگ تر از پنج سانتی متر)، ارتفاع و تعداد گونه در هکتار ثبت شد. به منظور تعیین کمیت ویژگی های اندازه درختان در این سه ناحیه از روش نزدیک ترین همسایه و بدون قطعه نمونه استفاده شد. در هر ناحیه، سه خط نمونه به صورت موازی و عمود بر جاده فرعی پیاده شد و در فاصله های منظم 25 متری نمونه برداری شد. با استفاده از انتخاب تصادفی- سیستماتیک، پس از انتخاب تصادفی مکان اول، در فاصله های منظم 25 متری، نزدیک ترین درخت به خط نمونه به عنوان درخت شاهد انتخاب شد. سپس، چهار اصله از نزدیک ترین همسایه های درختان شاهد نیز شناسایی شدند. برای هریک از این درختان، مشخصه های قطر، ارتفاع و فاصله بین درختان اندازه گیری و ثبت شد. برای تجزیه وتحلیل تنوع اندازه درخت از شاخص های فاصله از نزدیک ترین همسایه، میانگین و ضریب تغییرات قطر، تمایز قطری، تمایز ارتفاعی، ضریب جینی و تنوع اندازه ای درختان شانون استفاده شد. آزمون همبستگی پیرسون برای بررسی همبستگی بین هر شاخص مربوط به تنوع اندازه درخت و شدت آشفتگی در منطقه به کار برده شد. از آزمون آنالیز واریانس نیز برای تجزیه وتحلیل تفاوت بین نواحی با شدت آشفتگی مختلف استفاده شد.

تراکم درختان  و درختچه ها در منطقه مورد مطالعه به طور متوسط 399 اصله در هکتار ثبت شد. بیشترین تراکم در ناحیه با آشفتگی کم مشاهده شد. درعین حال، میانگین قطر برابرسینه و ارتفاع کل درختان در ناحیه با آشفتگی زیاد، نسبت به دو ناحیه دیگر (آشفتگی کم و متوسط) بیشتر بود. براساس نتایج مقایسه میانگین شاخص های تغییرات اندازه درختان، شاخص فاصله از نزدیک ترین همسایه در ناحیه با شدت آشفتگی زیاد به طور معنی داری بیشتر از دو ناحیه دیگر بود (49/41F=، 001/0>sig). علاوه براین، در ناحیه با آشفتگی کم، بیشترین مقدار ضریب تغییرات قطر مشاهده شد که به طور معنی داری بیشتر از دو ناحیه دیگر است (11/17F=، 001/0>sig). درعین حال، بین ضریب تغییرات قطر و شاخص شدت آشفتگی، رابطه منفی (معکوس) و معنی دار (682/0-r=، 001/0>sig) وجود داشت. اگرچه میانگین قطر در ناحیه با آشفتگی زیاد بیشتر بود، اما تفاوت بین سه ناحیه، غیرمعنی دار به دست آمد (06/1F=، 356/0=sig). بیشینه شاخص ضریب جینی (02/0±36/0) در ناحیه با شدت آشفتگی کم مشاهده شد که به طور معنی داری بیشتر از دو ناحیه دیگر بود (89/17F=، 001/0>sig). شاخص تمایز قطری درختان نیز در ناحیه با آشفتگی کم به طور قابل توجهی بیشتر از دو ناحیه دیگر به دست آمد (86/13F=، 001/0>sig).

نتیجه گیری کلی: 

براساس نتایج این پژوهش، نقش منفی آشفتگی های انسانی بر تنوع اندازه ای درختان و ساختار توده جنگل  می تواند سبب کاهش پیچیدگی در ساختار توده های جنگلی شود، بنابراین توصیه می شود که راهبردهای کاهش آسیب و برنامه های حفاظتی برای آشفتگی های انسانی در مناطق فاقد تنوع اندازه و کاشت درختان پیشگام برای غنی سازی و افزایش پیچیدگی در ساختار عمودی توسعه یابد. علاوه براین، افزایش تنوع اندازه ای مستلزم تهیه یک برنامه حفاظتی و اصلاحی مناسب با شرایط جمعیت و زیستگاه است که باید در دستورکار سازمان ها و جوامع محلی برای افزایش تاب آوری جنگل های مورد مطالعه قرار گیرد.