بررسی سبک شناسانه منظومه های حماسی عصر مغول (مطالعه موردی غازان نامه و شهنامه چنگیزی)

منظومه ها و آثاری حماسی، که پس از شاهنامه و اغلب به پیروی، تاسی و تقلید از آن در زمینه های دینی، پهلوانی و تاریخی سروده شده اند، از مآخذ و منابعی هستند که کمتر مورد توجه فردوسی پژوهان و شاهنامه شناسان در عرصه مطالعات علمی قرار گرفته اند؛ حال آنکه این آثار علاوه بر تاثرات فراوان در زمینه سبک زبانی، ادبی و اندیشگی از اثر سترگ فردوسی، منبع بسیار مناسبی جهت نقد و ارزیابی میزان موفقیت سرایندگان در تقلید از شاهنامه فردوسی نیز به حساب می آیند. هدف اصلی از مطالعه پیش رو بررسی و تحلیل غازان نامه و شهنامه چنگیزی، بعنوان دو شاهنامه منظوم در دوران مغول، است که به تقلید از شاهنامه فردوسی سروده شده است.

روش مطالعه در این جستار بصورت توصیفی تحلیلی بر مبنای مطالعات کتابخانه ای و روش سندکاوی است. محققان در این پژوهش بمنظور ارایه دقیقتر سبک ادبی، به تحلیل آماری هزار بیت از هر یک منظومه ها بصورت سامانمند پرداخته اند.

منظومه های غازان نامه و شهنامه چنگیزی در بحر متقارب به تقلید از شاهنامه سروده شده است. هر دو شاعر سعی کرده اند با انتخاب وزن، لحن، مضامین و تا حدودی توصیفات حماسی، در قالب درونمایه تاریخی، به روایتی حماسی بپردازند.

در دو منظومه یادشده ویژگیهای زبانی مانند بکارگیری آواها، واج آرایی، همحروفی، ویژگیهای ادبی چون تشبیه و کنایه و توصیفات حماسی تا حدود زیادی نشان دهنده تقلید سرایندگان از شاهنامه فردوسی بوده است؛ گرچه بدلیل انتخاب موضوع تاریخی (تاریخ ایلخانان و حاکمان مغول) و کاربرد لغات عربی، ترکی و مغولی و بهره گیری از تشبیه در قالب تشبیه مفصل مرسل و بهره گیری اندک از استعاره، تنها میتوان گفت تقلید از فردوسی بیشتر در جنبه وزنی و موسیقی کلام نمود بارزی دارد.