تحلیل ساختار صوری و محتوایی نسخه خطی منظومه «جمشیدنامه» عبدی بیگ نویدی شیرازی

منظومه منتشرنشده «جمشیدنامه» از عبدی بیگ نویدی شیرازی، شاعر عهد صفوی، در سال 943 ه.ق در بحر هزج و در 3378 بیت سروده شده است. یک نسخه خطی قابل دسترس از این مثنوی که به خط نستعلیق نگاشته شده و تا کنون تصحیح، چاپ و منتشر نشده، به شماره 2425 در کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران موجود است. نسخه دیگر این منظومه با شماره ثبت 3819 در آرشیو فرهنگستان علوم آذربایجان شوروی قابل دسترس نیست. این منظومه، که یکی از منظومه های سه خمسه عبدی بیگ نویدی شیرازی است و به پیروی از نظامی سروده شده، ماجرای عشق و دلدادگی جمشید به دل آرا، دختر پادشاه زابل، را به تصویر کشیده است. هدف مقاله حاضر بررسی سبک این منظومه است.

این پژوهش با روش توصیفی- تحلیلی صورت گرفته است.

ساختار صوری و محتوایی این اثر در سه سطح زبانی، بلاغی و فکری بر اساس دگرگونیهای بنیادین سیاسی، اجتماعی و فرهنگی ایران در آغاز قرن دهم هجری و تحولاتی که در طرز شعر و شاعری، محتوا و جهانبینی، شیوه تخیل و تصویرپردازی به وجود آمده، شکل گرفته و در حقیقت گامی بسوی نوآوری و پدید آوردن سبکی میان سبک هندی و سبک عراقی بوده است.

در شعر عبدی بیگ از ترکیبات پیچیده و انتزاعی شعرای سبک هندی خبری نیست و ترکیبهای او متناسب با زبان ساده و روان شعرش ساخته شده اند. در سطح ادبی نیز وجود انواع صور خیال و تصاویر زیبا، مضمون آفرینیها، نازک خیالیها و انواع صنایع لفظی و معنوی در جای جای کلام عبدی بیگ موید تبحر او در فنون بلاغی و کاربرد امکانات زبان هنری است. آنچه در سطح فکری منظومه حایز اهمیت است، اشارات تاریخی و دینی و تلمیح به داستانهای آنان در جای جای دیوان است.