ریخت شناسی محلات تاریخی شهر مشهد در دوره قاجار (بر اساس نقشه کلنل جولیس دالمج)

مشهد مقدس از جمله شهر های تاریخی ایران محسوب می شود که به واسطه وجود یک مکان مقدس شکل گرفته است. با وجود اسناد مکتوب بسیاری که به توصیف این شهر پرداخته اند، اما تا به حال، مرز و ساختار محلات تاریخی شهر مشهد معرفی نشده است. در این پژوهش که از نظر هدف کاربردی و به روش توصیفی-تحلیلی سامان یافته، به صورت موردی یکی از اسناد کاخ گلستان بررسی و در پی پاسخ به این پرسش است که ریخت شناسی محلات تاریخی شهر مشهد در دوره قاجار، بر اساس نقشه کلنل جولیس دالمج چگونه بوده است؟ یافته های پژوهش مشخص می نماید که نظام اداره شهر مشهد بر اساس شش محله اصلی شکل گرفته و هرکدام از محلات بر اساس ویژگی های مکانی و ساکنان، دارای ساختارها و اماکن خدماتی و زیارتی متفاوتی بوده اند که بر اساس میزان دسترسی به فضای زیارتی مرکزی شهر و وجود دروازه های شهر بوده است. وجود بیشترین کاروانسراها در محلات پایین خیابان، سرشور و نوغان، به وجود جریان بیشتر زیارت در این محلات اشاره دارد. همچنین، بیشترین فراوانی فضاهای خدمات شهری و قراولخانه در محله سراب است که حکایت از اعیان نشینی این محله دارد. محله عیدگاه به واسطه بیشترین فراوانی مسجد و تکایا، مذهبی ترین محله شهر و جریان آموزش بیشتر در بافت مرکزی و محلات سراب و نوغان جریان داشته است.