تبیین معیارهای موثر در برنامه ریزی مراکز تخلیه امن اضطراری در بافت های شهری (نمونه موردی: محلات منطقه 8 شهر تبریز)

امروزه به دلیل رشد روزافزون جمعیت و توسعه شهرنشینی، سکونت و کار در بافت های مرکزی شهرها به شدت افزایش یافته است. با افزایش تراکمات شهری در بافت مرکزی شهرها، سوانحی چون زلزله، آتش سوزی و غیره چالش های بیشتری را برای ساکنان ایجاد خواهد کرد که خروج و تخلیه اضطراری ایمن یکی از آن هاست. این در حالی است که ارایه راهکارهای بدیع و بهینه برای حفظ جان انسان ها بسیار ضروری است. از این روی در مقاله حاضر با توجه به بحران های احتمالی پیش رو و ضرورت آمادگی مردم و شهر و مدیران، به شناسایی متغیرهای تاثیر گذار بر مدیریت بحران بافت های شهری خاصه تخلیه اضطراری پرداخته شده و در این میان این متغیرها در نمونه موردی (محلات منطقه هشت کلان شهر تبریز) بررسی شده تا فضاها و ابنیه ایمن شناسایی شوند. 

در این پژوهش هدف شناسایی و بررسی فضاها و بناهای ایمن در تخلیه اضطراری در محلات منطقه 8 کلان شهر تبریز است. در این مسیر با به کارگیری راهبرد قیاسی با روش کمی، از شیوه پیمایشی میدانی با ابزار سیستم اطلاعات جغرافیایی و تکنیک هم پوشانی شاخص دار استفاده شده است. در این پژوهش پرسش نامه ای نیز تدوین شد و در بین متخصصان شهرسازی (حوزه نظریه و حوزه اجرایی) به تعداد 35 عدد، در جهت تدقیق مدل و امتیاز هر متغیر توزیع شد. در ابتدا با بررسی مفاهیم بحران، لزوم مدیریت بحران و تخلیه اضطراری به شناسایی ابعاد موضوع پرداخته شد و نهایتا مدل مفهومی پژوهش بر پایه متغیرهای تاثیرگذار بر این موضوع ارایه شد تا در نمونه موردی آزمایش شود.

براساس مطالعات انجام گرفته و مدل مفهومی تحقیق 2 رکن اصلی در موضوع تخلیه اضطراری تحت عنوان فضای ایمن و بنای ایمن قابل تصور است. موضوع فضای ایمن خود به 2 بخش تفکیک می شود: محوریت فضا و محوریت ویژگی های بستر. درمجموع می توان گفت 11 متغیر برای شناسایی فضاها و ابنیه ایمن در تخلیه اضطراری وجود دارد: فاصله از کاربری هایی نظیر کاربری مذهبی، آموزشی، ورزشی، پایانه ها، پارکینگ ها، فضاهای سبز، فضاهای باز، تاسیسات خطرساز، ایستگاه های آتش نشانی، فاصله از مسیل ها و گسل ها. 

با توجه به بررسی های صورت گرفته می توان گفت منطقه 8 کلان شهر تبریز آسیب پذیری بالایی دارد و ویژگی های زمینه ای بافت کهن نظیر فشردگی و غیره بر میزان این آسیب پذیری افزوده اند. از سویی دیگر وجود فضاها و ابنیه هایی نظیر مجموعه ارگ علیشاه و مصلای تبریز، پارک و فضاهای سبز موجود، فضاهای باز و عمومی نظیر میدان کهن (میدان محققی)، ایستگاه های آتش نشانی و مراکز آموزشی و مذهبی نقش کلیدی در تخلیه اضطراری دارند و تجهیز این فضاها به امکانات اولیه در جهت حضور مردم بسیار مهم و نیازمند توجه برنامه ریزان و مدیران شهری است.