عوامل گرایش کیسانیه به جعل و تحریف در مهدویت و گونه شناسی آن

از کیسانیه باید به عنوان یکی از نخستین فرقه ای نام برد که به صورت نظری به مبحث مهدویت وارد شده اند. مفاهیم مهدویت به صورت گسترده در این فرقه مطرح و مورد سوءاستفاده واقع شده است. آنچه در این میان جای سوال دارد دلایل گرایش کیسانیه به جعل و تحریف احادیث و معارف مهدویت است. این سوال از آن جهت اهمیت می یابد و محل بحث و کنکاش می شود که از سخنان مختار پیرامون محمد بن حنفیه نمی توان مهدویت اصطلاحی برداشت کرد و از سوی دیگر سران و بزرگان کیسانیه از جمله محمد بن حنفیه و فرزندش ابوهاشم مروج و معتقد به مهدویت مورد اعتقاد شیعه اثنی عشری بودند و خود مدعی مهدویت نبوده اند. نوشته حاضر با اتخاذ روش توصیفی- تحلیلی به دنبال یافتن پاسخ سوال فوق است. یافته های این مطالعه حاکی از تاثیرگذاری گسترده غلات بر کیسانیه در مبحث مهدویت دارد. هم چنین وجود «سبییه» در کوفه هم زمان با قیام مختار از دیگر عوامل گرایش کیسانیان به مبحث مهدویت و جعل و تحریف در این حوزه است. در نتیجه غالیان کیسانی و کیسانیان متاثر از سبییه، گونه های متعددی از احادیث و معارف جعلی ازجمله «مهدی پنداری سران کیسانی»، «سوءاستفاده از مفاهیم مهدویت» و «تفسیر به رای برخی آیات قرآن همسو با معارف مهدویت» را به وجود آورند.