نگاه خیره به اربعین: مطالعه انسان شناختی تغییرات فرهنگ پیاده روی اربعین بر پایه انتظارات گردشگرانه زائران

مراسم پیاده روی اربعین طی کمتر از دو دهه توانسته مشتاقان بسیاری از سراسر جهان، از جمله حدود 3 میلیون نفر از ایران را به سوی خود بکشاند. درباره دستاوردهای این مراسم برای جهان تشیع سخن فراوان رفته است. اما طبیعتا چنین جمعیتی می تواند آسیب هایی نیز در پی داشته باشد. یکی از این آسیب ها نگاه گردشگرانه ای است که برخی از زایران به مراسم پیاده روی اربعین دارند؛ یعنی بعضا انتظار دارند همان خدماتی که در یک سفر تفریحی ارایه می شود، در پیاده روی اربعین نیز در دسترس شان باشد. هدف از نگارش این مقاله در کنار بررسی زمینه ها و ابعاد شکل گیری چنین سطح انتظاراتی، نشان دادن همین آسیب های نگاه گردشگرانه است.در این پژوهش از روش های میدانی و مطالعات کتابخانه ای استفاده شده است. روش اصلی پژوهش مردم نگاری بود که از تکنیک های مشاهده مشارکتی (تجربه حضور نگارنده در مراسم اربعین) و همچنین مصاحبه نیمه ساختارمند با 62 نفر (22 نفر کارشناس، 20 موافق برگزاری اربعین و 20 منتقد برگزاری اربعین به شیوه کنونی) استفاده گردید. داده های میدانی گردآوری شده ابتدا به متن تبدیل شد، سپس دسته بندی گردید و دست آخر در کنار داده های اسنادی تحلیل محتوا شد.در این زمینه و بر پایه رویکردهایی که به بررسی مفهوم و رفتار «نگاه خیره» در پژوهش های انسان شناسی گردشگری پرداخته اند، تلاش شد به پیامدهای رواج این نگاه در میان زایران اربعین پرداخته شود. یافته ها نشان می دهد تغییر در خرده فرهنگ اجرای این مراسم بر پایه انتظارات زایران و به حاشیه رفتن اصالت دینی و معرفتی این مراسم از اصلی ترین آسیب ها و پیامدهای رواج این نگاه در مراسم پیاده روی اربعین است.