نسبت عقل و شهود با معرفت در آرای مشایخ بغداد و خراسان

در بررسی پیرامون نسبت عقل و شهود با معرفت در آرای مشایخ صوفیه سخنان فراوانی یافت می شود که نشان گر اهمیت مساله حاضر است. این که عارف در طی مقامات عرفانی تا چه اندازه به معرفت نیازمند است و جنس معرفتی که وی بدان محتاج است از چه سنخی است، آیا از نوع معلومات مکتسبه عقل است یا از اموری است که محصول و رهآورد شهود تلقی می شود؟ و این که در آرای مشایخ بغداد و خراسان در این باره چه تشابهات و چه تفاوت هایی دیده می شود؟ سوالاتی است که جستار حاضر در پی پاسخگویی به آنهاست. بر این اساس در مقاله حاضر به بررسی آرای صوفیه در دو مکتب مذکور پرداخته شده است. در نگاه عارفان مکتب بغداد به لحاظ زمانه و زمینه دینی و تسلط اهل ظاهر نسبت به عقل و شهود توامان نگریسته می شده است و حتی در مقام دفاع از تصوف و رد شبهات عقل گریزی یا عقل ستیزی دفاعیه هایی نیز به رشته تحریر در آمد. اما در خراسان به سبب آزادی هایی که در بیان عقاید وجود داشته است، مشایخ خراسان بیشتر بر نقش شهود در سلوک تایید و تاکید داشته اند. ضمن آن که عقل را نیز نا آشنای با عالم عرفان و تعالیم عرفانی قلمداد نمی کرده اند.