تحلیل و ارزیابی دیدگاه مفسران غرب جهان اسلام (ابن عربی، ابن عطیه، قرطبی و ابن عاشور) در مسئله دیه زن

مسیله دیه زنان ازجمله چالشی ترین مسایل مربوط به حقوق اجتماعی زنان است که بر اساس آیات 178 سوره بقره، 45 سوره مایده و 92 سوره نساء محاسبه می شود. موضع مفسران دراین باره متفاوت است؛ برخی به تساوی دیه زن و مرد معتقدند و برخی تنصیف دیه زن را صحیح دانسته اند که دیدگاه دوم، چالش هایی چون وجود تبعیض جنسیتی در قرآن کریم را رقم زده است؛ ازاین رو در تحقیق پیش رو، با گردآوری و تحلیل اجتهادی مضمون، دیدگاه مفسران غرب جهان اسلام (ابن عربی، ابن عطیه، قرطبی و ابن عاشور)، ذیل آیات دیه زن تبیین و ارزیابی شده است تا ضمن روشنگری دیدگاه مفسران یادشده، نسبت به دیه زن و بیان مبانی ایشان در این راستا، نحوه برخورد آنان با چالش های مطرح شده ذیل مسیله «دیه زن» تبیین شود. هرچند همه مفسران پیش گفته، مرد را اصل و زن را فرع در خلقت دانسته اند، ولی ازاین میان ابن عربی تنها مفسری است که میزان دیه را با رتبه انسانی زن و مرد مرتبط دانسته و ازآنجاکه بر فروتری زن و فراتری مرد معتقد است، تنصیف دیه زن را امر بدیهی تلقی نموده، بر چالش های موجود دراین باره صحه گذاشته است. حال آنکه اندیشه قرآنی بر یکسانی و یگانگی ماهوی زن و مرد است. گواه بر آن تقریر، میزان واحد ارزیابی (تقوا) برای همه انسان هاست. قراین موجود در تفسیر ابن عطیه، به عنوان رجل سیاسی اندلس، گویای این است که وی بر تساوی دیه زن و مرد معتقد است که چه بسا به دلیل جایگاه سیاسی، از اظهارنظر صریح دراین باره پرهیز نموده و تقیه کرده است. قرطبی با تکیه بر نقل آراء بدون ترجیح، به تفسیر آیات مربوط به دیه می پردازد، ولی قراین موجود در تفسیر وی، گویای این است که او همانند ابن عطیه، به تساوی قصاص بدون رد فاضل دیه معتقد است. ابن عاشور به عنوان مفسر نواندیش و دارای آرای اصلاحی در غرب جهان اسلام، بدون ارایه مستندی، دیه زن را نصف دیه مرد بیان کرده و پاسخ به چالش های ذیل مسیله دیه زن وصحت یا سقم تبعیض جنسیتی در قرآن کریم را ابتر گذاشته است. حال آنکه برخلاف سه مفسر پیش گفته، چالش های یادشده در عصر وی مطرح بوده است.