زنان و دانشگاه در ایران

آمارها نشان می‏دهد سال 1380 شمسی، یک تحول جمعیت‏ شناختی بزرگ در دانشگاه ایرانی رخداد. تحولی که پیامدهای فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی بسیاری با خود به همراه آورد. در این سال برای نخستین ‏بار جمعیت زنان پذیرفته‏ شده در دانشگاه ‏های دولتی از مردان پیشی گرفت. 5/50 درصد از کل پذیرفته‏ شدگان در دانشگاه ‏ها را در این سال زنان تشکیل دادند. موسسه‏ پژوهش و برنامه ‏ریزی آموزش عالی، آمار آموزش عالی ایران، گروه پژوهش آماری و فناآوری اطلاعات، وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، 1379-1380.] اگر این افزایش جمعیت را آغاز زنانه ‏شدن موقعیت دانشجویی در دانشگاه ایرانی فرض کنیم باید بپرسیم چه نسبتی وجود دارد میان این تحول و دگرگونی‏ های فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی‏ای که دانشگاه از آن سال به بعد شاهد آن بود؟ این، پرسشی اساسی در مطالعات فرهنگی و اجتماعی دانشگاه در ایران است.
سال 1380 را می ‏توان سال آغاز عمومی‏ شدن بحث درباب نقش زنان در آموزش عالی ایران نیز قلمداد کرد. از آن سال تاکنون پژوهش ‏های متعدد و مقالات بسیاری در این باب انجام شده و به نگارش درآمده است. عمده‏ این پژوهش ها و مقالات بر دو موضوع متمرکز بوده‏ اند: یکی تحولات جنسیتی و هویتی متاثر از این دگرگونی بزرگ و دیگری معضلات و مشکلات جذب دانش ‏آموختگان زن در بازار کار. ما این شماره از فصلنامه مطالعات دانشگاه را با همکاری گروه مطالعات زنان پژوهشگاه مطالعات فرهنگی، اجتماعی و تمدنی به بررسی مسیله‏ زنان در آموزش عالی اختصاص داده ‏ایم و مقالاتی ذیل دو موضوع فوق‏ الذکر گردآورده ‏ایم.
در مقاله نخست که به بررسی فهم زنان دانشگاهی از تصدی مناسبات مدیریتی در آموزش عالی پرداخته است محمدتقی کرمی و زینب مرادی ‏نژاد گونه‏ شناسی قابل اعتنایی از دیدگاه زنان دانشگاهی پیرامون معضلات و ظرفیت‏ های تصدی مناسب مدیریتی در دانشگاه ارایه داده ‏اند. در مقاله دوم، «زنان در مدیریت آموزش عالی ایران»، لیلا فلاحتی نیز به همین موضوع پرداخته و بحثی مبسوط‏ تر درباب این مشکلات درانداخته است. سعیده پورخزایی و همکاران، سمیه فریدونی، و زهرا میرحسینی و همکاران در مقالات بعدی به مسیله‏ توانمندسازی زنان در آموزش عالی و اشتغال آنها پس از دانش ‏آموختگی‏ شان از دانشگاه پرداخته‏ اند. در مقاله سمیه فریدونی این سوال مورد توجه قرار گرفته است که چرا در پی افزایش دختران در آموزش عالی و به تبع آن افزایش دانش ‏آموختگان دختر، تغییر چشمگیری در ورود آنها به بازار کار رخ نداده است. دو مقاله پایانی این شماره به تحولات جنسیتی و هویتی متاثر از حضور زنان در آموزش عالی اختصاص یافته است. محمد آقاسی و زهراسادات روح ‏الامین تجربه دختران دانشجو از تغییرات هویتی در نتیجه حضور در دانشگاه را روایت کرده‏ اند و خدیجه کشاورز نگاه دانشجویان دانشگاه ‏های تهران، امیرکبیر و الزهرا به مناسبات جنسیتی بررسی کرده است. او این نگاه را در 3 رویکرد دسته ‏بندی می‏ کند و تمایز این رویکردها را در مقاله‏ اش به دقت بر می‏ شمرد. پس از مقالات پژوهشی، حسب رویه ‏ای که در شماره ‏های پیشین در پیش گرفته‏ ایم، مهری طیبی‏ نیا نقدی بر کتاب کرم حبیب‏پور گتابی با عنوان برساخت اجتماعی تفاوت: جنسیت در کلاس درس دانشگاهی نوشته است. نقدی که نقاط قوت و ضعف این نوشته را بر شمرده و در انتها پیشنهادهایی راهگشا ارایه کرده است.