بررسی مطابقه جنس دستوری در گویش ابیانه ای

جنس دستوری یکی از مقوله های دستوری اسم به شمار می آید که در بسیاری از زبان های ایرانی نو مشاهده می شود، گرچه نحوه متجلی شدن آن در این زبان ها متفاوت است. از آنجاکه جنس دستوری ابیانه ای (از مجموعه گویش های مرکزی ایران) ارتباط منسجمی با صورت واژه ها ندارد و نشانگرهای صوری مشخصی (به جز برخی اسم های مختوم به واکه) برای جنس مذکر و مونث موجود نیست، براین اساس برای تعیین وضعیت جنس در این گویش، طبق چارچوب نظری ارائه شده توسط کوربت، از مطابقه به عنوان مهمترین معیار تشخیص جنس استفاده شده است. مقاله حاضر با ارائه شواهد و نمونه هایی از گویش ابیانه ای که به روش میدانی و از طریق مصاحبه با چهار گویشور ابیانه ای گردآوری شده، به دنبال آن است که گستره مطابقه جنس دستوری را مشخص سازد. این بررسی نشانگر آن بوده است که مطابقه در دو سطح گروه اسمی و بند رخ می دهد. جنس دستوری اسم به عنوان هسته گروه اسمی، صورت صرفی برخی از اصلی ترین وابسته های خود، مانند عدد «یک»، صفت بیانی، صفت اشاره، مسند مختوم به واکه /ɑ-/، عدد ترتیبی، نشانه معرفه، صفت تفضیلی و حتی کمی نمای «بیشتر» را تعیین می کند و از طرفی، در سطح بند نیز بر ویژگی مطابقه فعل با فاعل (صورت سوم شخص مفرد ماضی) و مفعول (فقط در ساخت های ماضی) تاثیر می گذارد. همچنین، چون تمایز دو جنس مذکر و مونث فقط در شمار مفرد دیده می شود و در شمار جمع این تمایز منتفی است، مطابقه در ابیانه ای را باید از نوع همگرا محسوب کرد.