بررسی تغییرات ویژگی های خاک در تیپ های خالص و آمیخته راش در جنگل های غرب گیلان

طبقه بندی رویشگاه های جنگلی یکی از اساسی ترین کارها برای مدیریت بهینه است که دارای مفاهیم کاربردی و بلندمدت مانند تنظیم ساختار جنگل ها، افزایش بهره وری جنگل، انتخاب گونه های تندرشد مناسب برای جنگلکاری های پربازده، افزایش بازده چوب برای تسهیل رابطه عرضه و تقاضا، احیای جنگل ها، افزایش دسترسی به منابع جنگلی و همچنین ایفای عملکرد بوم شناسی جنگل ها است. در سال های اخیر استفاده از عوامل مختلف برای طبقه بندی رویشگاه ها روز به روز گسترش بیشتری پیدا کرده است. هدف این تحقیق بررسی تغییرات مهم ترین ویژگی های خاک را در رویشگاه های راش در منطقه ناو اسالم است. 

این تحقیق در سری سه حوزه هفت ناو اسالم و در پارسل های 336، 320، 318 و 350 انجام شد. پارسل 320 به عنوان پارسل شاهد در نظر گرفنه شد. برای بررسی و تعیین تیپ های درختی در سطح پارسل های مورد بررسی، 84 قطعه نمونه مربعی شکل به ابعاد 20×20 متر به صورت منظم تصادفی با شبکه آماربرداری به ابعاد 200×150 برداشت شد. در هر قطعه نمونه، علاوه بر ثبت مشخصات شیب، جهت و ارتفاع از سطح دریا، متغیرهای نوع گونه، ارتفاع و قطر برابرسینه تمام گونه های درختی برداشت شد. سپس تیپ های درختی قطعه نمونه های موردنظر با استفاده از تحلیل دوطرفه گونه های شاخص TWINSPAN تعیین شدند. برای تعیین محل پروفیل های خاک، نقشه شکل زمین تهیه و با درنظر گرفتن تنوع ویژگی های رویشگاهی و مساحت شکل زمین ها، 35 قطعه نمونه در واحدهای همگن مشخص شد و پروفیل ها در این واحدها حفر و نمونه های خاک از افق های A و B خاک برداشت شدند. پس از حفر هر پروفیل در تیپ های موردنظر، مقطع عمودی هر پروفیل براساس مشخصات تفکیک کننده مانند رنگ، بافت و یا ساختمان خاک به قسمت های مختلف تفکیک شد. سپس از هر یک از افق های تفکیک شده A و Bنمونه خاک گرفته و به آزمایشگاه منتقل شدند. سپس در محیط آزمایشگاه خشک و پس از کوبیدن از الک دو میلی متری عبور داده شد و مهم ترین ویژگی های خاک مورد بررسی قرار گرفتند. برای بررسی روابط بین ویژگی های خاک و تیپ های درختی، از تحلیل تطبیقی متعارفی (CCA)، تجزیه واریانس یک طرفه (ANOVA) و آزمون دانکن استفاده شد.

بر اساس نتایج آنالیز TWINSPAN، منطقه مورد نظر به پنج تیپ درختی شامل راش خالص، آمیخته راش-پلت، آمیخته ممرز- راش همراه، توسکا آمیخته راش- ممرز و آمیخته راش- شیردار طبقه بندی شد. مطابق نمودار حاصل از رسته بندی، درصد رس، ترسیب کربن و ارتفاع از سطح دریا در افق A با جهت مثبت محور اول همبستگی معنی داری نشان دادند و کربن آلی، فسفرقابل دسترس و پتاسیم تبادلی و ترسیب کربن با جهت منفی محور دوم همبستگی معنی دار نشان دادند. در افق B درصد شن و ارتفاع از سطح دریا با جهت مثبت محور اول و درصد رس، کربن آلی، فسفر قابل دسترس، پتاسیم تبادلی و ترسیب کربن با جهت منفی محور دوم همبستگی معنی دار نشان دادند. هر پنج تیپ درختی تحت تاثیر ارتفاع از سطح دریا و درصد رس در افق A بودند. اما تیپ راش خالص، آمیخته راش- شیردار و آمیخته راش- ممرز تحت تاثیر درصد رس در افق B و ترسیب کربن در هر دو افق و پتاسیم در افق A بودند. تیپ های آمیخته راش-ممرز، راش-شیردار و راش-افرا تحت تاثیر درصد شن در هر دو افق و فسفر قابل دسترس و پتاسیم تبادلی در هر دو افق بودند. نتایج آنالیز واریانس ویژگی های فیزیکی و شیمیایی خاک نشان داد که اختلاف معنی داری بین میانگین جرم مخصوص ظاهری، درصد رس، درصد شن، درصد رطوبت اشباع، اسیدیته، درصد کربن آلی، فسفر قابل دسترس، پتاسیم تبادلی و ترسیب کربن در بین تیپ های درختی وجود دارد، درحالی که اختلاف معنی داری بین میانگین ویژگی های درصد سیلت و درصد تخلخل در بین تیپ های درختی مشاهده نشد. همچنین نتایج نشان داد که اختلاف معنی داری بین میانگین درصد کربن آلی، فسفر تبادلی و پتاسیم قابل دسترس در دو افق خاک وجود دارد، درحالی که اختلاف معنی داری بین میانگین جرم مخصوص ظاهری، درصد رس، درصد سیلت، درصد شن، درصد رطوبت اشباع، درصد تخلخل، اسیدیته و ترسیب کربن در دو افق خاک وجود ندارد.

نتیجه گیری کلی: 

بر اساس نتایج این پژوهش در تیپ هایی که گونه راش غالبیت بیشتری دارد از نظر شرایط خاک چندان مناسب نیستند و تیپ های آمیخته راش در رویشگاه های با شیب بیشتر و ارتفاع کمتر مستقر شده اند و کم عمق بودن خاک و کمبود مواد مغذی از شرایط اصلی خاک های این رویشگاه ها است. در این تحقیق نشان داده شده است که خاک یکی از شرایط محیطی بسیار مهم است که ارتباط معنی دار آن با تیپ های درختی تایید شده است. بنابراین می توان از خاک به عنوان شاخصی مناسب برای تفکیک تیپ های جنگلی استفاده کرد.