بررسی پایداری ژنوتیپ های گندم نان تحت شرایط تنش کمبود آب آخر فصل در مناطق مختلف اقلیم سرد ایران با استفاده از تجزیه AMMI و GGE-biplot

تولید ارقام پایدار جدید با عملکرد بالا در مناطقی که با خشکی مواجه هستند ضروری است. عملکرد ارقام مختلف در محیط های گوناگون متفاوت بوده و رتبه عملکردی آن ها از محیطی به محیط دیگر متغیر است. این تغییرات با عنوان اثرات متقابل ژنوتیپ × محیط شناخته می شوند. کاهش اثرات متقابل و پایداری تولید در محیط های گوناگون از اهداف به‏نژادی و معرفی ارقام در مناطق مختلف می باشد. هدف از این مطالعه ارزیابی اثر متقابل ژنوتیپ × محیط در مناطق مختلف اقلیم سرد کشور و تعیین ژنوتیپ های ایده آل و معرفی پایدارترین ژنوتیپ گندم در این شرایط بود.

جهت بررسی پایداری 17 ژنوتیپ گندم آبی به همراه ارقام شاهد میهن، حیدری و زرینه در شرایط تنش خشکی انتهای فصل در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در ایستگاه های تحقیقاتی کرج، همدان، مشهد، جلگه رخ، میاندوآب، اردبیل و اراک در دو سال زراعی 1397 تا 1399 مورد بررسی قرار گرفتند. جهت بررسی پایداری، از روش هایAMMI  و GGE-biplot استفاده شد.

تجزیه AMMI نشان داد که ده مولفه اصلی اول تا دهم معنی دار بوده و در مجموع نزدیک به 97% از تغییرات اثر متقابل ژنوتیپ × محیط را توجیه می کردند و دو مولفه اصلی اول و دوم در مجموع سهم 46 درصدی را در بیان اثر متقابل ژنوتیپ × محیط داشتند. بر اساس دو شاخص SSASV و SSiWAAS به ترتیب ژنوتیپ های G2، G19 و G4 به عنوان برترین ژنوتیپ ها شناسایی شدند. ژنوتیپ G3 پایدارترین ژنوتیپ بود. تجزیه GGE-biplot نشان داد که ژنوتیپ های G16، G1، G3 و G7 دارای بیشترین پایداری عمومی نسبت به سایر ژنوتیپ ها بودند. ژنوتیپ G16 را می توان به عنوان ژنوتیپ مطلوب که دارای میانگین عملکرد بالا و نیز پایداری عملکرد بالایی باشد، در نظر گرفت. در رتبه های بعدی ژنوتیپ های G12 و G9 قرار داشتند. از طرف دیگر، محیط ایده آلی مشاهده نشد ولی محیط های مشهد، اردبیل و کرج در سال اول به عنوان نزدیک ترین محیط ها به محیط ایده آل، می توانند جهت گزینش ژنوتیپ های برتر گندم در شرایط تنش خشکی آخر فصل در اقلیم سرد ایران معرفی شوند.

ژنوتیپ G3 به عنوان پایدارترین ژنوتیپ و سپس ژنوتیپ های G16، G1 و G7 دارای بیشترین پایداری عمومی نسبت به سایر ژنوتیپ ها بودند به طوری‏که ژنوتیپ G16 به عنوان ژنوتیپ مطلوب که دارای میانگین عملکرد بالا و نیز پایداری عملکرد بالایی بود شناسایی شد. محیط های مشهد، اردبیل و کرج در سال اول نیز می‏توانند جهت گزینش ژنوتیپ های برتر مورد استفاده قرار گیرند.