ارزیابی رویکرد عارفان در معنای توبه و مراتب سلوکی آن با سنجه قرآن و حدیث

این پژوهش بر آن است تا به روش اسنادی تحلیلی، اصلی ترین مباحث مرتبط با مقوله توبه را از دیدگاه آموزه های دینی و همچنین اهل معرفت، بررسی کرده و در نهایت، میزان هماهنگی دیدگاه عارفان با شریعت را در این ساحت، بسنجد. در نگاه قرآن و حدیث و در نگاه عارفان، اصل «بازگشت به خداوند» در مفهوم شناسی توبه و هویت آن، اخذ شده است. از سوی دیگر، عارفان به پیروی از قرآن و حدیث و هم سو با شریعت بر این باورند که توبه هم مانند بسیاری دیگر از مفاهیم دینی، یک حقیقت تشکیکی است؛ بنابراین روح معنای توبه، یعنی همان بازگشت به خداوند را در همه سطوح مترتب بر هم آن می توان مشاهده کرد. هر انسانی در هر مرتبه ای هم که باشد نیازمند به بازگشت به حق متعال است، پس توبه به تعداد مراتب گوناگون انسان ها، دارای مراتب است. همچنین شواهد گوناگونی از آموزه های دینی وجود دارد که بر این مطلب تاکید دارند که توبه، در نهایی ترین مراتب خود، به توبه از ما سوی الله می انجامد. عارفان نیز با ارائه بهترین تحلیل ها از این آموزه دینی، اثبات کرده اند که متعالی ترین مرتبه توبه، توبه از هر چه جز خدا است.