نقد ذوقی، مفهوم و تحول آن در نقد و نظریه ادبی در ایران

بسیاری از مفاهیم فلسفی و زیبایی شناختی، به رغم سادگی اولیه شان، در مسیر تکامل خود در قالب عبارات نامصرح با چهره های نقابدار در حوزه نقد و نظریه ادبی مطرح می گردند. یکی از این مفاهیم ذوق و نقد ذوقی است؛ که بویژه بعد از رواج نقد دانشگاهی و بی توجهی به شیوه های نقادی پیشین، از جمله نقد ذوقی، به اتهام بی کفایتی در ارزیابی علمی و روشمند، به دیده حقارت به آن نگریستند، با برچسب ها و سرکوب های فراوان روبه رو شد و از شیوه نقدهای قابل اتکا کنارگذاشته شد. برای نقد این رویکرد (نگاه منفی و تحقیرآمیز به ذوق و نقد ذوقی)، در این مقاله کوشیده ایم به روش تحلیلی و انتقادی، ابتدا به تفاوت های نقد ذوقی و نقد علمی، چنانکه در فضای عمومی نقد رایج است بپردازیم و سپس با نقد آراء پیروان و منتقدان هر دو گروه، نشان دهیم که نقد ذوقی، برخلاف قول رایح، یکسره شخصی، ذهنی و عاری از معیار نیست و ازطرفی نقد موسوم به نقد علمی و عینی، برخلاف ادعایش، تماما خالی ازجهتگیری های ایدئولوژیک، تعصب آمیز و شهودی نیست. نشان داده ایم که علی رغم طرد و تمسخر نقد ذوقی، اولا بسیاری ازمخالفان نقد ذوقی، خود دچارآن، هستند و ثانیا معیارهای دقیق و مشخصی برای تشخیص نقد ذوقی و همچنین برای نقد علمی و روشمند وجود ندارد زیرا مفهوم ذوق، مفهومی تاریخی، متکثر، پیچیده و دارای مفاهیم و مصادیق گوناگونی است