شناسایی و اعتباریابی معیارهای تولید فیلم و ویدئوی آموزشی برای دانش آموزان دوره ابتدایی

هدف کلی پژوهش، شناسایی و اعتباریابی تولید معیارهای تولید فیلم و ویدئوی آموزشی برای دانش آموزان دوره ابتدایی است. تا سال های متمادی، فیلم و ویدئو به دلیل هزینه های بالا و محدودیت دسترسی، تنها در برخی از مدارس به صورت محدود تهیه و استفاده می شد؛ اما با پیشرفت فناوری این محدودیت تا حد زیادی مرتفع شد. به ویژه، بعد از گسترش آموزش های مجازی، اکثر معلمان و مربیان با استفاده از موبایل و دوربین های دیجیتال اقدام به تولید فیلم و ویدئو های آموزشی کردند. یکی از چالش های مهم در این زمینه، نبود معیارها و اصول تهیه فیلم و ویدئوهای آموزشی مختص دانش آموزان بود. معیارهایی که بتواند به صورت خاص، کیفیت مناسبی را برای این گروه سنی محک بزند و به عنوان راهنمایی در اختیار معلمان و تولیدکنندگان در آموزش های ترکیبی و مجازی قرار گیرد.  

تحقیق حاضر، از لحاظ هدف کاربردی و روش انجام آن آمیخته با طرح اکتشافی متوالی است. در قسمت کیفی با استفاده از تحلیل محتوای قیاسی، داده های موردنیاز، از منابع استخراج شد و سپس با استفاده از روش کمی مورد اعتباریابی قرار گرفت. جامعه آماری بخش کیفی شامل مقالات و پایان نامه ها و کتاب های الکترونیکی و چاپی در دسترس و مرتبط در فاصله زمانی 2000 تا 2021 بود. نمونه مورد مطالعه با روش هدفمند و معیار مدار انتخاب شد و براساس الگوی بودین و کوئیک مضامین اصلی استخراج و کدگذاری شدند. در بخش کمی نیز 60 نفر از معلمان و متخصصان به صورت هدفمند استفاده شد. به منظور جمع آوری داده ها و تحلیل یافته ها در بعد کیفی از روش تحلیل محتوا و استخراج مضامین اصلی، فرعی و شاخص ها استفاده شد. سپس برای اطمینان از نحوه کدگذاری ها، علاوه بر تکنیک خودبازبینی، از دو نفر از متخصصان استفاده شد. درنهایت، اعتباریابی معیارهای شناسایی شده با استفاده از نرم افزارPLS  و معادلات ساختاری در دو بخش اعتبار (همسانی درونی) و روایی (اعتبار واگرا) سازه ها و ابزارهای پژوهش و همچنین آزمون مدل ساختاری انجام شد.

یافته های کیفی در چهار بعد فنی، هنری، محتوایی و طراحی آموزشی به دست آمد که در بعد فنی شامل معیارهای رسایی و وضوح تن صدای گوینده؛ کیفیت نور، وضوح تصویر و اندازه فیلم با توجه به نوع رسانه دیداری، عدم داشتن لکنت کلام گوینده و برتری سطح صدای گوینده نسبت به زمینه بود. در بعد هنری معیارهای قاب بندی مناسب فیلم باتوجه به هدف آموزشی و درک تصویری دانش آموز، تنوع نماها با توجه به نوع محتوا، جلب و حفظ توجه در مولفه های دیداری و شنیداری با ایجاد جلوه های ویژه، تناسب طراحی صحنه و پس زمینه با توجه به نوع محتوا و قابل باور بودن شخصیت های فیلم از نظر فیزیکی، جنس، سن، آراستگی و پوشش مورد توجه قرار گرفت. در بعد محتوایی معیارهای صحت علمی محتوا، مرتبط بودن مطالب آموزشی با هدف اصلی یادگیری، حذف محتوای غیر مرتبط، به روز و معتبر بودن محتوا، پرهیز از سوگیری در ارتباط با جنسیت، سن، نژاد، زبان و یا طبقه اجتماعی و ساده سازی محتوای پیچیده با توجه به جزئیات محتوا قابل توجه بود. در بعد طراحی آموزشی معیارها شامل تناسب سرعت گفتار متن با میزان درک دانش آموزان، برانگیختن حس کنجکاوی با ایجاد موقعیت اکتشافی، تقویت انگیزه مطالعه و یادگیری با ایجاد موقعیت چالشی، ایجاد توقف در فیلم و ویدئوی آموزشی جهت پیوند دادن محتوا با یادگیری قبلی دانش آموزان، ایجاد توقف در فیلم یا ویدئو جهت تشویق تعامل در مورد آن چه ارائه شده، خودداری از نمایش چهره ارائه کننده در زمان ارائه محتوای پیچیده، ارائه مثال های کاربردی از مفهوم یا مهارت آموزشی، ایجاد توقف در هنگام ارائه جهت ایجاد فرصت تفکر و گرفتن نظرات مخاطبان و یادداشت برداری خلاقانه برای حدس ادامه اتفاقات فیلم در نظر گرفته شد. همچنین، نتایج اعتبارسنجی با استفاده از معادلات ساختاری، ارزیابی ساختاری و برازش کلی نشان داد که مقدار GOF برای معیار فنی، هنری، محتوایی و آموزشی به ترتیب برابر 181/0، 233/0 و 296/0 است؛ لذا مدل نیکویی برازش قوی و مناسبی داشته و قابل تعمیم و استفاده است.

در این پژوهش، معیارهای تولید فیلم و ویدئوی آموزشی مختص دانش آموزان دوره ابتدایی در چهار بعد فنی، هنری، محتوایی و طراحی آموزشی شناسایی و اعتبارسنجی شدند. این معیارها می توانند به عنوان راهنما، یاری گر معلمان و متخصصانی باشند که در آموزش های مجازی و ترکیبی محتوای درسی خود را در قالب فیلم و ویدئو تولید می کنند تا گامی موثر در کیفیت بخشی و تداوم آموزش ها بردارند.