ارزیابی کارایی دورکننده های شیمیایی در کاهش خسارت پرندگان به بوته های کلزا

کلزا (Brassica napus) یک محصول راهبردی در وزارت جهاد کشاورزی به شمار می رود اما پرندگان از جمله آفات مهم این محصول هستند که هر ساله خسارت شدیدی را در مرحله رشد گیاهچه کلزا وارد می کنند. به دلیل واردات روغن خوراکی و اهمیت تولید این محصول در کشور برای رسیدن به خودکفایی، خسارت پرندگان به بوته های کلزا مورد توجه فراوان است.  این خسارت بیشتر در مراحل ابتدایی رشد بوته ها و توسط چکاوک ها ایجاد می شود و در صورت تجمع در سطح مزارع، خسارت های لکه ای قابل توجه و اقتصادی را به مزارع وارد می سازد. به دلیل ممنوعیت استفاده از مواد کشنده پرندگان در سطح جهان، یکی از روش های مهم برای کاهش خسارت پرندگان، استفاده از مواد دورکننده شیمیایی است.  ترکیبات دورکننده با تاثیر بر اندام های بویایی، چشایی و بینایی پرندگان، آنها را دور می سازند.

این پژوهش در قالب طرح بلوک کامل تصادفی در شرایط میدانی در استان های ایلام و مازندران انجام شد. در این پژوهش، سه نوع ماده دورکننده پرندگان به نام های متیل آنترانیلات (تیمار روغنی)، اسید سینامیک (تیمار پودری) و سولفات آلوم-آمونیوم (تیمار نمکی) برای اجرای آزمایش برگزیده شدند که شیوه عملکرد آنها متفاوت است. برای پیاده سازی آزمایش ها، در فصل پاییز، نخست مزرعه ای با خسارت چکاوک ها انتخاب شد و تیمارها در قطعه های 1000 مترمربعی اجرا شدند. در هر نوبت نمونه برداری، 10 کادر یک مترمربعی به طور تصادفی در هر قطعه انتخاب و تعداد بوته های دارای خسارت پرندگان نسبت به کل بوته ها شمارش و درصد بوته های خسارت دیده محاسبه شد. نمونه برداری ها به طور هفتگی و در چهار نوبت تکرار شد. مقایسه میانگین ها برای نتایج حاصل از آزمایش ها و نمونه برداری های میدانی در هر سال، به روش فاکتوریل و با استفاده از آزمون Univariate از طریق مدل خطی عمومی (GLM) انجام شد. داده های با استفاده از نرم افزار SPSS تجزیه و تحلیل شدند.

نتایج و بحث: 

بر اساس نتایج به دست آمده، هر سه تیمار دارای اختلاف معنی داری با تیمار شاهد بودند. در استان ایلام، در سال 1396، تیمار اسید سینامیک با 58/1 درصد دارای خسارت کمتری از بقیه تیمارها و شاهد (2/3 درصد) بود و در سال 1397، تیمار متیل آنترانیلات با 7/13 درصد دارای خسارت کمتری بود. در استان مازندران، تیمار سولفات آلوم-آمونیوم دارای خسارت کمتر (0/23 درصد) نسبت به شاهد (2/49 درصد) بود. ، میزان خسارت پرندگان در هفته های مختلف در هر دو سال و منطقه معنی دار بود. در هر دو منطقه و سال، آزمون ترکیبی تیمارها و هفته ها نشان داد که اثر جداگانه تیمارها و هفته ها و همچنین برآیند اثر آن ها بر میزان خسارت پرندگان معنی دار بود. درباره شیوه تاثیر این تیمارها، اسید سینامیک به دلیل مزه بد و نیز رنگ سفید، در شرایط میدانی دارای تاثیر بیشتری در دورکنندگی پرندگان نسبت به دیگر تیمارها بود و تیمار روغنی متیل آنترانیلات نیز با ایجاد بوی نامطبوع در دور کردن پرندگان موثر بود. تیمار سولفات آلوم-آمونیوم با داشتن مزه شوری و تلخی در کاهش خسارت پرندگان موثر بود. تیمارهای اسید سینامیک و متیل آنترانیلات موادی هستند که از خارج وارد می شوند اما سولفات آلوم-آمونیوم در داخل کشور تولید می شود.

همه تیمارها دارای خسارت کمتر بودند و از میان آنها اسیدسینامیک دارای اثر چندجانبه بود. نتایج این پژوهش، امیدها برای ساخت ترکیب داخلی و ارزان که دارای اثر چندجانبه بر بویایی، چشایی و بینایی برای دور کردن پرندگان باشد را افزایش می دهد.