مطالعه کمی تاثیرپذیری عرصه های طبیعی استان مرکزی از گرده افشانی با رویکرد مبتنی بر مدلسازی توزیع

استحصال عسل از کندوهای زنبوران عسل از فعالیت های اقتصادی برای جوامع محلی محسوب می شود که در اشتغال مستقیم و غیرمستقیم روستاییان و در نتیجه توسعه پایدار این مناطق موثر است. از میان حشرات گرده افشان زنبوران نقش بسیار بارزتری دارند و معمولا محل استقرار کندوها می تواند تعیین کننده گستره بهره ور از این خدمت اکوسیستمی باشد. در میان زنبوران ایران هیبرید کارنیکا دارای جایگاه ویژه ای در استحصال عسل است. علیرغم مطالعات مختلف انجام گرفته بر روی این هیبرید تا کنون مطالعه ی به بررسی شرایط مناسب برای جانمایی کندوهای این گونه نپرداخته، لذا این مطالعه به دنبال آن است که مناطق مناسب برای استقرار کندوها و همچنین کاربری/پوشش های که از این خدمت استفاده می کنند را شناسایی کند. آگاهی به مناطقی که مستعد جانمایی کندو می تواند یکی از اولویت های برنامه ریزان حوزه کشاورزی و دام پروری استان مرکزی باشد.

در این مطالعه به منظور مدل سازی مناطقی که مستعد گرده افشانی هستند، متغیرهای محیطی که به نحوی بر روی کیفیت و کمیت گرده افشانی موثر هستند شناسایی شدند، در این راستا از متغیرهایی مانند تراکم چشمه، ارتفاع، رطوبت توپوگرافی، سایه روشن، میانگین اندازه لکه، کاربری/پوشش، تنوع سیمای سرزمین، تراکم حاشیه، فاصله از زمین های کشاورزی، میانگین سرعت باد تا ارتفاع 10 متر، زبری پوشش گیاهی و تراکم پوشش گیاهی استفاده شد. پس از جمع آوری نقاط کندوها و پیش پردازش، آن ها برای ورود به مدل سازی آماده شدند. از آنجایی که در فرآیند مدل سازی دسترسی به تمام مناطقی که برای استقرار کندوها امکان پذیر نیست لذا از روش های جایگزین مانند روش های شبه عدم حضور استفاده شد اما شناسایی مناطق مناسب برای ثبت نقاط شبه عدم حضور نیز می تواند تحلیل را با خطا موجه کند لذا ابتدا با استفاده از خروجی مدل های فقط حضور، مطلوبیت گرده افشانی محاسبه گردید. سپس با کسر مناطق مطلوب از کل سیمای سرزمین در مناطق باقی مانده، نقاط شبه عدم حضور به صورت تصادفی ایجاد شد. پس از آماده شدن این دسته از نقاط مدل های حضور/ شبه عدم حضور آماده اجرا شدند. به منظور ارزیابی مدل های توزیع از متغیرهای TPR و شاخص کاپا استفاده شد. TPR که از آن به عنوان حساسیت نیز نامبرده می شود مقدار عددی است که درصد نقاط حضوری که مجددا بعد از اعمال آستانه نقطه حضور شناسایی شده اند را شناسایی می کنند. همچنین برای محاسبه تاثیرپذیری این مجموعه داده از تغییرات محیطی از مدل جنگل تصادفی استفاده شد.

نتایج و بحث:

 مدل های فقط حضور در این مطالعه با قدرت مناسبی اجرا شدند. مقدار AUC به ترتیب برای مدل های Bioclim، Domian و ماشین بردار پشتیبان تک کلاسه به ترتیب برابر 89/0، 90/0 و 76/0 محاسبه گردید. نتایج حاصل از ارزیابی مدل های مورد استفاده نشان داد تمام مدل ها به خوبی نقاط حضور کندو را از مناطق شبه عدم حضور کندوها پیش بینی کرده اند و شاخص کاپا برای این دسته از مدل ها حداقل برابر 83/0 محاسبه شده است. از طرفی بر اساس معیار TPR بخش زیادی از نقاط کندو مجددا بعد از اعمال آستانه، کندو شناسایی شده اند که این مقدار می تواند نشان دهنده سطح خوب پیش بینی مدل های مورد استفاده باشد. همچنین یافته ها نشان داد که تنوع در سیمای سرزمین به نسبت نزدیکی به زمین های کشاورزی در کیفیت گرده افشانی تاثیر بیشتری دارد و ارتفاع تا 1813 متر از سطح دریا و همچنین سرعت باد 47/3 متر بر ثانیه بهترین شرایط برای حضور کندوها است. از میان شهرستان های مختلف اراک، فراهان، خنداب، شازند و خمین بالاترین مقدار مطلوبیت را برای گرده افشانی دارند.

برنامه ریزی برای حفاظت از عرصه های طبیعی و همچنین مناطق مستعد برای استقرار کندوها می تواند با تاکید بر موقعیت مناطق مطلوب در شهرستان های اراک، فراهان، خنداب، شازند و خمین باشد. یافته های این مطالعه نشان می دهد که استفاده از مدل های توزیع گونه می تواند برای شناسایی مناطق مناسب جهت استقرار کندو و فعالیت گرده افشانی موثر باشد. از طرفی تلفیق یافته های این دسته مطالعات با سایر داده های فضایی که الگوهای سیمای سرزمین را مشخص می کنند می تواند دید روشنی برای در خصوص تاثیرپذیری سیمای سرزمین در اختیار قرار دهد.