نگرش روستاییان استان قزوین درباره سگ های ولگرد (Canis familiaris) و روش های مدیریت شرایط کنونی

چگونگی مدیریت جمعیت سگ های پرسه زن یا ولگرد (Canis familiaris) در محیط زندگی انسان و مناطق حفاظت شده گروه های مختلفی از جامعه را رودرروی یکدیگر قرار داده است. این تقابل نقش آفرینان در استان قزوین نیز وجود دارد و مردم و تصمیم سازان در تعامل با یکدیگر برای مدیریت سگ های ولگرد دچار چنددستگی اند. رابطه مردم با سگ های ولگرد تعیین کننده اثری است که این حیوانات اهلی بر ساکنان و گونه های بومی حیات وحش می گذارند. از این رو، ارزیابی آگاهی و نگرش و نیز تعارض جامعه همزیست با سگ های ولگرد و ثبت درس های آموخته در بازنگری روش های مدیریتی راهگشاست.

در این پژوهش به کمک یک پرسشنامه اکتشافی از منتخبی از دهیاران و بخشیاران و اعضای شوراهای اسلامی روستای استان قزوین که در یک کارگاه آموزشی - مشارکتی گرد آمده بودند خواسته شد تا در جایگاه یک گروه متمرکز (کانونی)، آگاهی و تجربه و راهکارهای آزموده یا پیشنهادی خود را درباره مدیریت سگ های ولگرد در محیط روستایی به اشتراک بگذارند. ترکیبی از روش های کیفی با رویکرد استقرایی و مدل رگرسیون لجستیک برای تحلیل پاسخ های دریافتی در این نمونه برداری غیرتصادفی استفاده شد.

نتایج و بحث:

 از پاسخ های 115 نفر از گروه کانونی در تحلیل استفاده شد که 98 روستا در هر 6 شهرستان استان قزوین را نمایندگی می کردند. نمایندگان 6/79 درصد این روستاها (86 نفر از 78 روستا؛ 74 درصد پاسخ دهندگان) سگ های ولگرد را یکی از مشکلات روستای خود برشمردند. نارضایتی از حضور سگ های ولگرد از روستاهای درون یا حاشیه چهار منطقه تحت حفاظت سازمان حفاظت محیط زیست در استان قزوین گزارش شد. نگرانی از آلودگی و انتقال بیماری (3/34 درصد) و ترس از آسیب جانی (1/11 درصد) مهم ترین دلیل ابراز ناخرسندی پاسخ دهندگان از حضور سگ های ولگرد در محیط روستایی بود. تنها یک نفر (کمتر از یک درصد) از پاسخ دهندگان به اثر منفی سگ ولگرد بر حیات وحش اشاره داشت. با افزایش اندازه جمعیت روستا (میانه شیب 3/1، فاصله باور بیزی در سطح اطمینان 95 درصد: 2/0 تا 7/2)، وسعت سکونتگاه انسان در محدوده روستا (1/1، 1/0 تا 7/2) و فاصله روستا از مناطق حفاظت شده یا شکارممنوع (8/0، 2/0 تا 8/1)، احتمال ابراز نارضایتی نمایندگان روستایی از سگ های ولگرد افزایش یافت. بیش از نیمی از پاسخ دهندگان چاره اندیشی با شرایط کنونی را بی فایده دانستند (4/30 درصد) یا ابراز داشتند که مشکل ویژه ای وجود ندارد که به چاره اندیشی فوری نیاز باشد (2/25 درصد). تنها 1/26 درصد پاسخ دهندگان از معدوم کردن سگ های ولگرد به عنوان روش مطلوب مدیریتی یاد کردند. در بین روش های غیرمرگبار که پاسخ دهندگان به آن ها اشاره کردند، کاهش دسترسی سگ های ولگرد به پسماند و جلوگیری از غذادهی (9/13 درصد) و زنده گیری سگ های ولگرد و رهاسازی آنان در مکان جدید به دور از روستاها (4/10 درصد) پرطرفدارترین بودند.

رویکردی که شامل مدیریت پسماند، سامان دهی غذادهی به سگ های ولگرد و حذف مداوم بخشی از جمعیت محلی سگ ها با زنده گیری، واکسن، عقیم سازی و نگهداری در پناهگاه مناسب تا یافتن سرپرستی مسئول باشد، مورد توافق بیشتر نقش آفرینان است. با این حال، فراهم آوردن منابع مالی و انسانی کافی برای مدیریت جمعیت رو به رشد سگ های ولگرد به شیوه ای که اخلاقی و مورد پذیرش جامعه باشد و آثار منفی سگ ها بر حیات وحش را نیز به حداقل برساند، چالش بزرگی است که تنها با همراهی همه نقش آفرینان و ارزیابی منطقی نقاط ضعف و قوت هر راهکار به نتیجه می رسد.