ارزیابی کمی تاثیر توسعه کشاورزی بر امنیت غذایی و خطر بیابان‏زایی در دشت بالاجام شهرستان تربت جام، استان خراسان رضوی

بیابان‏زایی، تهدیدی جدی برای تمامی بوم سازگان به ویژه مناطق خشک می باشد. به طوریکه، امروزه با گسترش فعالیت های انسانی از جمله کشاورزی، بیابان زایی نیز شدت یافته است. لذا، پژوهش حاضر با هدف پاسخ به این پرسش که آیا توسعه کشاورزی علاوه بر افزایش امنیت غذایی، تاثیرهای خسارت بار محیطی نیز به همراه خواهد داشت، انجام شد. بنابراین، در ابتدا تاثیر توسعه کشاورزی با استفاده از شاخص هایی همچون عملکرد و تولید، سرمایه گذاری در توسعه زیرساختی، نهادی، اشتغال و مکانیزاسیون انجام و سپس شدت بیابان زایی با استفاده از معیارهای اقلیم، خاک، تغییر کاربری اراضی و شاخص‏های کمی و کیفی آب زیرزمینی با استفاده از مدل IMDPA محاسبه شد. این پژوهش در دشت بالاجام شهرستان تربت جام که از قطب های مهم کشاورزی در خراسان رضوی است، در دوره آماری 1390 تا 1400 انجام شد. نتایج ارزیابی تاثیر توسعه کشاورزی نشان داد که منطقه مورد بررسی از نظر شاخص‏های توسعه ای کشاورزی، اشتغال و درآمدزایی از سال 1390 تا 1400 روند افزایشی داشته است. در سال های 1390 تا 1400 به ترتیب مقدار سرمایه گذاری از 1560 میلیون ریال به 14800 میلیون ریال رسیده و در حدود km295/24 از اراضی نیز تسطیح و نوسازی شده اند. در نتیجه این اقدامات، مقدار تولید و عملکرد در هکتار برای محصولات کلیدی همچون گندم، جو، چغندرقند و ذرت علوفه ای افزایش یافته است. اما از بعد تخریب سرزمین و بیابان زایی، نتایج بیانگر آن است که 37 و 63 درصد منطقه به ترتیب در طبقه شدید و متوسط بیابان زایی قرار دارند. به طوریکه بیشترین تاثیر بر بیابان زایی دشت بالاجام به ترتیب مربوط به معیارهای اقلیمی، آب زیرزمینی، تغییر کاربری و کاهش کیفیت خاک بوده که موجب تخریب منابع پایه و بوم شناختی شده و در نتیجه امنیت غذایی را با خطر جدی مواجه ساخته است.