تهیه نقشه مناطق بیابانی استان خراسان براساس پارامترهای اقلیمی و استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی

بیابان به عنوان یک بیوم از بیومهای زیست کره (بیوسفر) که حاصل چرخش های اتمسفری است، مورد قبول همگان است. آنچه امروز به عنوان تهدیدی بر محیط زیست از آن یاد می شود، پدیده بیابانزایی است که از پیامدهای تغییر اقلیم و توسعه نادرست فعالیتهای بشری است. صرفنظر از میزان تاثیر گذاری هر کدام از این عوامل بر پدیده بیابانی شدن، آنچه که تا به حال در شرایط کشورمان کمتر مورد توجه بوده، تعیین حدود و قلمرو گسترش بیابانهای طبیعی از دیدگاه های مختلف محیطی است. در این مقاله، سعی شده است تا پهنه بندی مناطق بیابانی بر اساس شاخصها و معیارهای اقلیمی در سطح استان پهناور خراسان ارایه گردد. با این هدف، پس از شناسایی شبکه ایستگاه های هواشناسی موجود در استان و بررسی کمی و کیفی آمار مربوطه، اطلاعات مربوط به 85 ایستگاه مورد استفاده قرار گرفت. توزیع مکانی آنها در محیط GIS به صورت نقطه ای (map Point) انجام شد. این لایه به عنوان نقشه پایه برای کارهای بعدی مورد استفاده قرار گرفت. در ادامه برخی از مولفه های جوی از جمله ضریب بی نظمی بارش، ضریب خشکی دومارتن، ضریب تغییرات سالانه بارندگی، متوسط سلانه دما، بارش و تبخیر را که به طور بارز منعکس کننده ویژگی های اقلیمی مناطق بیابانی است، برای تمامی ایستگاه های منتخب محاسبه گردید. آنگاه به روش میان یابی و با استفاده از نرم افزار سورفر (Surfer)، نقشه های هم میزان (ایزومتریک) مربوط به شاخصهای اقلیمی ترسیم گردید. از بین خطوط کنتوری رسم شده، مقادیر عددی مربوط به هر شاخص به عنوان ممیزهای مناطق بیابانی اقلیمی به روش تطبیق با لایه اطلاعاتی کوه و دشت و قضاوت کارشناسی تعیین شد. در نهایت با انطباق و همپوشانی لایه های اطلاعاتی مختلف، نواری انتقالی بوجود آمد که حد داخلی آن واجد ویژگی های بیابانهای طبیعی و حد خارجی آنرا مناطق غیر بیابانی تشکیل داد. نتایج نشان داد که در عبور از مناطق بیابانی فعال به غیر بیابان، ناحیه ای انتقالی وجود دارد که ویژگی های هر دو منطقه را در برداشته و به عنوان منطقه نیمه بیابانی شناخته می شود. این موضوع بیانگر تغییرات تدریجی پدیده های محیطی است و معمولا فرآیندهای بیابانزایی در این ناحیه فعال می باشد.