نسبت میان عشق انسانی و عشق ربانی

عشق انسانی که در آموزه های صوفیه و نیز منتقدان آنها غالبا با تعبیر «عشق مجازی» ظاهر می شود، یکی از مواضع غامض و دشوار در عرفان اسلامی است. اهمیت روزبهان در این عرصه، از آنجاست که وی نه تنها از به کاربردن اصطلاح رایج «عشق مجازی» تعمدا امتناع و به جای آن از تعبیر «عشق انسانی» استفاده می کند، بلکه تجربه عشق انسانی را برای تحقق عشق ربانی اجتناب ناپذیر می داند. آموزه روزبهان، بالطبع این پرسش را پیش می کشد که حیثیت معرفت شناختی عشق انسانی چیست که بدون تجربه آن، عشق ربانی رخ نمی نماید. در این پژوهش، به منظور یافتن پاسخ، نخست نشان داده می شود که تحسین عشق انسانی در اندیشه عرفا در قالب پارادایم های گوناگون رخ داده است؛ سپس جایگاه عشق انسانی در منظومه عرفانی روزبهان مورد کاوش قرار گرفته و با شرح واژه کلیدی «تجلی» و تبیین فرایند «تاویل»، نوآوری های روزبهان در این باب طرح و تحلیل گشته و وجوه تمایز اندیشه وی با عارفان دیگری که عشق مجازی را مقبول می داشته اند، تقریر شده است.