دیوان در متون اوستایی و فارسی باستان

شناخت دیوان یکی از بنیادهای دین پژوهی و اسطوره شناسی ایرانی است. در این مقاله به بررسی جایگاه دیوان در متون اوستایی و فارسی باستان پرداخته شده است. در این متون، دیوان، نام دسته ای از خدایان کهن آریایی است که توسط مردم ایران پرستش می شده اند. زردشت در آموزه های گاهانی، نخست این خدایان کهن را رد کرده، از شایستگی پرستش پایین می کشد و سپس، از آنها چهره ای منفی ارایه می دهد. در هفت ها نامی از این خدایان نیامده است، اما این اندیشه در اوستای نو و سنگ نوشته ی خشایارشا ادامه می یابد.
در اوستای نو دیوان را می توان به پنج دسته ی کلی بخش کرد:1) خدایان کهن که در یکی از سنگ نوشته های خشایارشا هنوز به عنوان خدایان پرستش می شوند. 2) مهاجمین، دشمنان و مردمان کشورهای همسایه. 3) ویژگی های زشت و اهریمنی انسان. 4) انسان های دارای ناهنجاری های اخلاقی. 5) عناصر ویرانگر طبیعت.
دیوان یا سرنوشتی همانند اهریمن دارند؛ به دوزخ رانده می شوند و یا سرنوشتی انسان گونه دارند؛ با آنان همانند دشمنان شکست خورده رفتار می شود.