کالبدشناسی و بافت شناسی عضو ژاکوبسون در بز نر شاخ مارپیچی ایران (Capra persica)

عضو ژاکوبسون (عضوتیغه ای- بینی ای Vomeronasal Organ: VNO;) ساختمان لوله ای شکلی است که در کف حفره بینی قرار گرفته است. در حیوانات علاوه بر سیستم بویایی اصلی که در ته حفره بینی واقع شده است، یک سیستم بویایی فرعی نیز وجود دارد که عمل این سیستم بویایی فرعی توسط عضو ژاکوبسون صورت می گیرد. این عضو در ارتباط با درک فرومونهای (بوهای جنسی) موجود در ادرار عمل می کند. در این بررسی موقعیت قرارگیری، ساختار آناتومیک و ویژگی های ساختمان بافت شناسی عضو ژاکوبسون در بز نر شاخ مارپیچی ایران (Capra persica) مطالعه شد. برای این بررسی تعداد 17 عدد سر سالم و بدون نقص با جنسیت نر از کشتارگاه صنعتی اورمیه تهیه شد. تعداد دوازده عدد از نمونه های تهیه شده برای مطالعات آناتومیک و تعداد پنج عدد جهت مطالعات بافت شناسی مورد استفاده قرار گرفتند. فک پائین 12 عدد از نمونه ها جدا شده و سپس فک بالا و حفره بینی نمونه های تهیه شده بصورت طولی و عرضی برش داده شدند. انجام برش عرضی برای تعیین قطر و برش طولی جهت تعیین اندازه طول عضوژاکوبسون صورت گرفت. در برش های عرضی، از هر نمونه شش قطعه از نواحی مختلف فک بالا و حفره بینی تهیه شده و روی آنها بیومتری صورت گرفت. برای بررسی بافت شناسی عضوژاکوبسون، پس از جدا کردن فک پائین، چهار برش در محل های ستیغ کامی چهارم، ستیغ کامی هشتم، جلوی اولین دندان آسیای کوچک و وسط اولین دندان پیش آسیائی روی نمونه ها صورت گرفت. پس از کلسیم زدایی، نمو نه ها با روش تهیه مقاطع بافت شناسی آماده سازی و با استفاده از روش هماتوکسیلین و ائوزین رنگ آمیزی شدند. در نمونه های مطالعه شده عضوژاکوبسون در فک بالا، در پشت و بالای مجرای ثنایایی قرار گرفته و دارای طولی با میانگین 8/7 سانتیمتر مشاهده شد. محدوده عضو ژاکوبسون در این حیوان از پرز ثنایایی تا دومین دندان پیش آسیایی بوده و بیشترین قطر عضو در ناحیه وسطی با میانگینی برابر 8/1 میلی متر اندازه گیری شد. مطالعات بافت شناسی نشان داد که عضو ژاکوبسون در بز نر شاخ مارپیچی توسط غضروفی از جنس هیالین احاطه شده است. اپی تلیوم مفروش کننده عضو در قسمت داخلی از نوع اپی تلیوم بویائی و در نواحی اطرافی از نوع اپی تلیوم تنفسی بود. در پارین و زیر مخاط بافت همبندی سست پر عروق، همراه با بافت نعوظی مشاهده گردید. براساس نتایج حاصل ازاین تحقیق مشخص شد که عضو ژاکوبسون در بز نر شاخ مارپیچی ایران مانند سایر حیوانات توسط مجرای ثنایایی به دهان باز می شود. محدوده این عضو از پرز ثنایایی تا محاذات دومین دندان آسیایی کوچک بوده که در سایر حیوانات نیز با کمی تفاوت به این صورت گزارش شده است. طول این عضو در مقایسه با سایر حیوانات (اسب، گاو و گاومیش) کوتاهتر بوده و این موضوع به کوتاه بودن طول فک بالا و حفره بینی در این حیوان مربوط میشود. وجود اپی تلیوم تنفسی و بخصوص بویایی در مخاط این عضو نشان دهنده نقش مؤثر این عضو در دریافت بوهای جنسی و انجام واکنشهای جنسی می باشد.