تبیین فرایند شکل گیری، تکوین و دگرگونی مناطق کلان شهری

«مناطق کلان شهری» از پدیده های نوظهور قرن بیستم اند که در آغاز هزاره سوم میلادی به الگوی غالب شهرنشینی تبدیل شده اند. این مناطق کلان شهری که با مشخصه هایی چون دگرگونی در نقش و عملکرد، تحول در شکل و ساختار و تغییر معنا و مفهوم مواجه شده اند، تحت تاثیر نیروها و عوامل مختلف در طول زمان و بنا به مقتضیات مکانی در کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه، سازوکار و فرایند خاصی را در شکل گیری و تکوین و دگرگونی شان طی کرده اند. مطالعه حاضر با استفاده از روش اسنادی و به کارگیری منابع و متون مختلف و با هدف شناخت فرایند شکل گیری و تکوین و دگرگونی مناطق کلان شهری صورت گرفته است. یافته های مطالعه نشان می دهد که این امر (شکل گیری، تکوین و دگرگونی) در مناطق کلان شهری محصول اندرکنش همزمان دو فرایند تمرکزگرایی و تمرکززدایی است. گرایش تمرکزگرایی و تمرکززدایی به پویشی در سازمان دهی فضایی کلان شهرها و مناطق کلان شهری منجر گردیده است که می توان آن را پویش همزمان پیوستگی و گسیختگی نام نهاد. در فرایند تمرکزگرایی، اساسا عملکردها و خدمات سطح برتر و جهانی در شهر مرکزی و هسته ها و مراکز اقتصادی شهر متمرکز می شوند؛ و در مقابل، طی فرایندی تمرکززدا، بخشی از فعالیت ها و خدمات و جمعیت وابسته به آنها به مراکز دیگر شهری در منطقه ای کلان شهری منتقل می گردند.