اخوان الصفا، ابن مسکویه، بیرونی و نظریه تکامل زیستی

نظریه تکامل زیستی از دو جزء اصلی نیای مشترک و انتخاب طبیعی تشکیل می شود. این نظریه به اواسط قرن نوزدهم و آراء داروین باز می گردد. صاحب نظرانی گفته اند که پیش از این، برخی مسلمانان مانند اخوان الصفا، ابن مسکویه و بیرونی، نظریه تکامل زیستی را طرح کرده بودند. ما بویژه آراء ابراهیم زاده، مطهری و اذکایی را مطرح می کنیم. در برابر اینان، مخالفان مانند نصر و فلاطوری، این تقدم را رد کرده اند. نصر معتقد است که آن مسلمانان به «سلسله مراتب وجود» قائل بودند و فلاطوری بویژه در مورد بیرونی، به نوعی تکامل تدریجی غیر از تکامل زیستی، استناد می کند. ما در این مقاله، ابتدا این آراء را گزارش می کنیم. سپس برای تحریر محل نزاع، نظریه تکامل و «سلسله مراتب وجود» را توضیح می دهیم. در انتها، ضمن نقد آراء یاد شده، استدلال می کنیم که با توجه به تغییرات تدریجی که منجر به پیدایش نظریه تکامل از سلسله مراتب شدند، بیشتر حق با موافقان است و با توجه به تفاوتهای آنچه مسلمانان مذکور گفته بودند، با نظریه تکامل، و تفاوتهای مبانی و لوازم فلسفی آنها، بیشتر حق با مخالفان است، ولی اگر سلسله صدرایی را مبنا قرار دهیم، آن تفاوتها می تواند برطرف شود.