برآورد قابلیت ترکیب پذیری و اثرات ژنی در ژنوتیپ های برنج

تعداد پنج رقم اصلاح شده برنج به عنوان لاین با سه رقم بومی برنج به عنوان تستر در سال 1381 به روش لاین× تستر (3×5) با یکدیگر تلاقی داده شدند. در سال بعد، 15 هیبرید حاصل همراه با 8 ژنوتیپ والدی در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با 3 تکرار در مزرعه آزمایشی موسسه تحقیقات برنج (رشت) مورد مطالعه قرار گرفتند. هدف از این تحقیق برآورد قابلیت ترکیب پذیری عمومی و خصوصی و تعیین نحوه کنترل ژنتیکی 10 صفت زراعی و کیفی بود. تجزیه واریانس ژنوتیپ ها، والدین و تلاقی ها براساس روش لاین× تستر برای کلیه صفات به جز عملکرد دانه برای تلاقی ها در سطح احتمال 5 و 1 درصد معنی دار بود. تجزیه قابلیت ترکیب پذیری عمومی (GCA) نشان داد که ارقام کادوس و غریب از نظر عملکرد دانه و ارقام کادوس، هاشمی، نعمت و لاین 830 از نظر طول و شکل دانه دارای GCA مثبت و معنی دار بودند که نشان دهنده قابلیت انتقال مطلوب این صفات توسط ارقام مذکور بوده است. ارقام کادوس و حسنی برای صفت تعداد روز تا 50 درصد گلدهی و ارتفاع بوته دارای GCA منفی و معنی دار بوده و می توانند سبب کوتاهی دوره رشد (زودرسی) و پاکوتاهی در نتاج شوند. تلاقی غریب/IR50 دارای قابلیت ترکیب پذیری خصوصی (SCA) مثبت و معنی دار برای صفت عملکرد دانه و تلاقی های هاشمی/IR28، غریب/کادوس و حسنی/ لاین 830 دارای SCA مثبت و معنی دار برای تعداد پنجه بودند. برای صفت شکل دانه سهم واریانس افزایشی بسیار بیشتر از واریانس غالبیت بود که نشان می دهد این صفت بوسیله اثر افزایشی ژنها کنترل می شود و بنابراین می تواند به نتاج منتقل شود. برای صفاتی مانند تعداد دانه پر و پوک در خوشه، طول دانه، ارتفاع بوته و به ویژه تعداد پنجه در بوته، سهم واریانس افزایشی کم و سهم واریانس غالبیت قابل توجه بود. بنابراین از صفات مذکور می توان در برنامه تولید واریته های برنج هیبرید استفاده نمود.